اقسام بلوغ

برای اثبات تکلیف و بعضی از امور حقوقی، اقتصادی و اجتماعی بلوغ و رشد مطرح است.

از جمله شرایطی که برای قبول مسئولیت تکلیف ذکر کرده اند بلوغ است و کسی که به حد تکلیف نرسیده انجام هیچ گونه اعمالی بر عهدۀ او نیست. برای بلوغ اقسامی ذکر کردند که در این جا بیان می کنیم:

1. بلوغ جسمانی: رسيدن به بلوغ جسمانى در انسان ها چندان فرقى نمى‏كند و معمولاً در مردها اتمام پانزده سال قمری و در زنان اتمام نه سال قمری است.[1]

2. بلوغ عقلانی و روحی: رسيدن به بلوغ عقلانى در افراد مختلف فرق مى‏كند، ممكن است كسى در حدود بيست سالگى و كسى در سنين بالاتر به اين مرحله برسد و چنين نيست كه با رسيدن به بلوغ عقلانى، ديگر رشد عقلانى انسان متوقف شود، بلكه هر روز كامل و كامل تر مى‏گردد. معمولاً سن رشد عقلانى ميان بيست تا چهل سالگى است. و قرآن در جايى راجع به نوع انسان، چهل سالگى را کمال سنّ رشد و رسيدن به بلوغ عقلانى معرفى مى‏كند: «تا وقتى كه انسان به كمال رشد خود رسيد و به چهل رسيد، گفت: پروردگارا مرا توفيق ده تا نعمت تو را سپاسگزار باشم”.[2] در این آيه خاطر نشان مى‏سازد كه چون يوسف به كمال رشد خود رسيد به او حكمت و علم داديم.[3]

3. بلوغ اشد: “اشد” به معناى استحكام و قوت جسمى و روحى است و “بلوغ اشد” به معناى رسيدن به اين مرحله است.

بلوغ اشد در قرآن مجيد به مراحل مختلف از عمر انسان اطلاق شده است.

الف. گاهى به معناى سن بلوغ آمده مانند: وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ؛[4] نزديك مال يتيم نشويد، مگر به نحو احسن تا زمانى كه به حد بلوغ برسد.

ب. گاهى به معناى رسيدن به چهل سالگى است؛ مانند” حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً؛[5] تا زمانى كه بلوغ اشد پيدا كند و به چهل سال برسد.

ج. گاهى به معناى مرحله قبل از پيرى آمده مانند: ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخاً؛[6] سپس خداوند شما را به صورت اطفالى از عالم چنين بيرون مى فرستد، سپس به مرحله استحكام جسم و روح مى رسيد سپس به مرحله پيرى.

اين تفاوت تعبيرات ممكن است به اين جهت باشد كه انسان براى رسيدن به استحكام روح و جسم مراحلى را مى‏پيمايد كه بدون شك رسيدن به حد بلوغ يكى از آنها است و رسيدن به چهل سالگى كه معمولاً توأم با يك نوع پختگى در فكر و عقل مى باشد مرحله ديگر است و همچنين قبل از آن كه انسان قوس نزولى خود را سير كند و به وهن و سستى گرايد».[7]

اوّل: روييدن موى درشت زير شكم بالاى عورت.

دوم: بيرون آمدن منى، (دست يافتن به رشد جنسى و محتلم شدن. در اين هنگام شخص صلاحيّت و شايستگى براى ازدواج كردن را دارد).

سوم: تمام شدن پانزده سال قمرى در مرد و تمام شدن نه سال قمرى در زن. بنا بر اين هر يك از اين سه نشانه به تنهايى، علامت بلوغ و رسيدن به حدّ تكليف شرعى است.

[2]. احقاف، 15.

[3]. جعفرى، يعقوب، تفسیر کوثر، ج ‏5، ص 362، توضيح، تفسير سوره حمد تا طه ‏كوثر.

[4]. اسراء، 34.

[5]. احقاف، 15.

[6]. غافر، 67.

[7]. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج ‏9، ص 364 و 365، ناشر، دار الكتب الإسلامية، تهران، سال 1374 ش‏.