اعتکاف در ادیان دیگر

یکی از مباحث مربوط به اعتکاف این است که آیا اعتکاف اختصاص به اسلام دارد، یا در سایر ادیان نیز وجود داشته است؟ مرحوم علاّمه حلّى معتقد است که اعتکاف اختصاص به اسلام ندارد، بلکه در ادیان الهى گذشته، نیز بوده است. ایشان در بحث اعتکاف می گوید: «اعتکاف در اسلام و دیگر ادیان الهى تشریع شده، و به اتّفاق تمام علما و دانشمندان اسلامى از مستحبّات است».[1]

مرحوم طبرسى نقل می کند: حضرت سلیمان (علیه السلام) اعتکاف هاى طولانى داشته است: «حضرت سلیمان (علیه السلام) همواره در مسجد بیت المقدّس معتکف مى شد. گاه یکسال، گاه دو سال، گاه یک ماه و گاه دوماه و گاه کمتر و بیشتر از این مدّت طول مى کشید. در مدّت اعتکاف مشغول عبادت بود و آب و غذا برایش مى آوردند تا از مسجد خارج نشود»،[2] ایشان در ادامه تصریح مى کند که آن حضرت به هنگام مرگ در حال اعتکاف بود.

مرحوم ابن ادریس معتقد است که حضرت موسى (علیه السلام) در مدّت چهل روزى که براى گرفتن کتاب آسمانى به کوه طور عزیمت کرده بود، روزه گرفته و در حال اعتکاف بود.[3] بنابراین اعتکاف در آیین حضرت موسى (علیه السلام) نیز مشروع بوده است.

در آیین مسیحیت، رهبانییت؛ به معنای خلوت نشینی، گوشه گزینی، پرهیز از دنیا و پرداختن به عبادت، یکی از رایج ترین آداب و مناسک به شمار می رود که در ظاهر شباهت زیادی با اعتکاف دارد. قرآن کریم به وجود این عمل مسیحیان اشاره نموده و به طور ضمنی آن را تأیید می کند: «… در قلب های کسانی که از مسیح پیروی می کنند رحمت و رهبانیت قرار دادیم. عملی که خود بدان دست زدند و ما آن را بر آنان واجب ننمودیم …».[4] با توجه به معنای  این آیه معلوم می شود که رهبانیت عبادتی است که پایه گذاری و جعل  آن از سوی مسیحیان بوده و برای قرب بیشتر به خداوند بدان عمل می کردند حال آن که اعتکاف یک عبادت شرعی در ادیان سابق بوده و با رهبانیت تفاوت دارد.

همچنین در آیین زرتشت سکونت در آتشکده و خلوت گزینی در کوه به عنوان محل نیایش و دنیا گریزی مورد توجه بوده است؛ زیرا یکی از راه های خداجویی و خدا یابی، اجتماع گریزی بوده است. همان گونه که زرتشت برای نیایش پروردگار و احراز مقام پیامبری مدتی در کوه سولان خلوت گزینی کرد. همچنین ساسان فرزند بهمن، ترک دنیا و سلطنت کرده و بر انجام دادن عبادتش در کوه سکونت گزید.

در آیین بودایی نیز خلوت گزینی شرط ضروری و ذاتی زندکی رهبانی است. راهبان بودایی اکثر اوقات خویش را در معابد با ذکر اوراد و ادعیه و انجام مراسم عبادی می گذرانند.

همچنین در برخی از منابع، پیرامون اعتکاف پیروان آیین حنیف، (اجداد پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله)) آمده است: «اعتکاف در غارها و بیابان ها و کوه ها، به عدّه اى از حنفا نسبت داده شده است. اهل اخبار و تاریخ ذکر کرده اند که آنان در جاهاى خلوتى، که از مردم دور باشد، به اعتکاف پرداخته و خود را در آن مکان محبوس مى کردند، و جز براى نیازهاى شدید و ضرورت، از آن خارج نمى شدند و در آن اماکن به عبادت و تفکّر پرداخته و در جستجوى راستى و حقیقت بودند. سپس در آن اماکن خاموش و آرام مثل غار حرا، به عبادت مشغول مى شدند».[5]

پیامبر (صلّی الله علیه و آله) نیز قبل از مبعوث شدن، روز هایی از سال را در غار حرا به عبادت، تأمل و تفکر در عالم هستی می پرداخت. حضرت موسی (علیه السلام) با آنکه مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت یهود را به دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را ترک کرد و برای خلوت گزینی با محبوب خویش به خلوتگاه خود در کوه طور شتافت وی در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: «اى موسى! چه چيز سبب شد كه از قومت پيشى گيرى و (براى آمدن به كوه طور) عجله كنى؟! عرض كرد: «پروردگارا! آنان در پى من هستند و من به سوى تو شتاب كردم، تا از من خشنود شوى».[6]

در پایان این که بیت المقدس از مکان هایی بود که همواره تعداد زیادی برای اعتکاف در آن گرد می آمدند و عده ای هم به سرپرستی و خدمت به معتکفان مشغول می شدند. بزرگ این گروه زکریا (علیه السلام) بود و از جمله کسانی را که در امر اعتکاف سرپرستی می نمود، حضرت مریم (سلام الله علیها) بود.[7]

نتیجه: از مجموع آنچه ذکر شد، استفاده مى شود که اعتکاف اختصاص به اسلام ندارد و اجمالا در برخى از شرایع و ادیان گذشته نیز وجود داشته است.