اصول اعتقادات معتزله

معتزله همانند هر گروه دیگری برای خود اصولی را وضع کرده اند که ملاک معتزلی بودن باشد و هر معتزلی خود را موظف به دفاع از آن بداند. اگرچه تعدادی از معتزله، اصولی را به صورت خصوصی برای خود وضع کرده اند؛ به عنوان مثال واصل بن عطا چهار اصل را تبیین کرد: 1. نفی صفات زائده؛ 2. قول به فعل انسانی؛ 3. جایگاهی بین دو جایگاه (منزلة بین منزلتین)؛ 4. یکی از دو گروه، در جنگ جمل و صفین خطاکار است، بدون این که ما آن را بدانیم.[1]

اما درباره اصول پنج گانه معتزله باید گفت: با گذشت زمان، معتزله تبدیل به گروهی با مبانی و روشی منظم شد که اصولی را برای خود تعریف و تدوین کرده است. این اصول عبارت اند از:

1. توحید

2. عدل

3. وعد و وعید

4. جایگاهی بین دو جایگاه (منزلة بین منزلتین)

5. امر به معروف و نهی از منکر

اینها همان پایه های مذهب معتزله است، به گونه ای که هرکس از این اصول خارج شود از معتزله نیز خارج می شود. معتزلیان تنها رستگاری کسانی را تأیید می کردند که به تمام این اصول پایبند باشند. البته بسیاری از محققان این اصول را به دو اصل اول ارجاع می دهند. حتی بعضی از خود معتزلیان همچون قاضی عبدالجبار این اصول را مبتنی بر دو اصل اول می داند.
Innført epidural cytokrom for norgerx.com differensieringsdelen.

تعدادی از این اصول در نزد فرق دیگر نیز مورد قبول بوده است و آنها به این اصول پایبند بودند اگر چه گاهی در تبیین آنها با معتزله اختلاف داشتند. اشاعره همانند معتزله؛ صفت عدالت را برای خداوند ثابت می دانستند، اما در معنای آن، با آنها کاملاً مخالف بودند. شیعه نیز در بسیاری از موضوعات با معتزله هم عقیده است. این هم عقیده بودن تا جایی می باشد که برخی ادعا کرده اند: شیعه نظریات کلامی خود را از معتزله گرفته است. البته بر این سخن مناقشاتی وارد است؛ زیرا تعدادی از اصول اصلی شیعه، مورد قبول معتزلیان نیست. همچنین در بسیاری از موارد این دو گروه در ردّ یک دیگر کتاب هایی را نوشته اند. برای اطلاعات بیشتر به کتاب بحوث فی الملل والنحل  جلد سوم نوشته آیت الله سبحانی و مقالۀ “تأثیر اندیشه های کلامی شیعه بر معتزله نوشتۀ قاسم جوادی”[2]رجوع شود.