اسلام و رفتار با بردگان

در دورانی كه بردگان مسير خود را طبق برنامه حساب شده اسلام به سوى آزادى مى پيمايند، اسلام براى احياى حقوق آنها اقدامات وسيعى كرده است، و شخصيت انسانى آنان را احياء نموده، تا آن جا كه از این لحاظ هيچ تفاوتى ميان بردگان و افراد آزاد نمى گذارد و معيار ارزش را همان تقوا قرار مى دهد، لذا به بردگان اجازه مى دهد همه گونه پست هاى مهم اجتماعى را عهده دار شوند، تا آن جا كه بردگان مى توانند مقام مهم قضاوت را عهده دار شوند. در عصر پيامبر (ص) نيز مقامات برجسته اى از فرماندهى لشكر گرفته تا پست هاى حساس ديگر به بردگان يا بردگان آزاد شده سپرده شد.

قرآن نيز درباره بردگان سفارش مى فرماید:

“وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكينِ وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُورا”؛ خدا را بپرستيد، براى او شريک مگيريد، با پدر و مادر و خويشان و يتيمان و بينوايان همسايگان نزديک و دور و دوستان، و آوارگان، و بردگان جز نيكوكارى رفتارى نداشته باشيد، خداوند از خودپسندى بيزار است.[1]

در اسلام دستورات زيادى درباره رفق و مدارا با بردگان وارد شده، تا آن جا كه آنها را در زندگى صاحبان خود شريک و سهيم كرده است.

پيغمبر اسلام (ص) مى فرمود: كسى كه برادرش زير دست او است بايد، از آنچه مى خورد به او بخوراند و از آنچه مى پوشد به او بپوشاند ، و زيادتر از توانائى به او تكليف نكند.[2]

على (ع) به غلام خود قنبر مى فرمود: من از خداى خود شرم دارم كه لباسى بهتر از تو بپوشم؛ زيرا رسول خدا (ص) مى فرمود: از آنچه خودتان مى پوشيد بر آنها بپوشانيد و از آنچه خود مى خوريد به آنها غذا دهيد.[3]

امام صادق (ع) مى فرمايد: هنگامى كه پدرم به غلامى دستور انجام كارى مى داد ملاحظه مى كرد اگر كار سنگينى بود بسم الله مى گفت و خودش وارد عمل مى شد و به آنها كمک مى‏كرد.[4]

ایشان در جای دیگر می فرمایند: دشنام گفتن به بردگان روا نیست و پیامدهای بدی برای دشنام دهنده برجای خواهد گذاشت، مردی از انصار از پیامبر اکرم (ص) در مورد زنی پرسید که به کنیز خود دشنام می دهد! پیامبر فرمودند: که باید او رضایت کنیزش را جلب نماید و گرنه در روز قیامت از او انتقام گرفته خواهد شد.[5]

خوش رفتارى اسلام نسبت به بردگان در اين دوران انتقالى به اندازه اى است كه حتى بي گانگان از اسلام نيز روى آن تأكيد و تمجيد كرده اند.

به عنوان نمونه جرجى زيدان در تاريخ تمدن خود چنين مى گويد: اسلام به بردگان فوق العاده مهربان است، پيغمبر اسلام (ص) درباره بردگان سفارش بسيار نموده، از آن جمله مى فرمايد: كارى كه برده تاب آن را ندارد به او واگذار نكنيد، و هر چه خودتان مى خوريد به او بدهيد.

در جاى ديگر مى فرمايد: به بندگان خود كنيز و غلام نگوئيد، بلكه آنها را پسرم و دخترم خطاب كنيد!