اسامی و القاب مشهور فاطمه معصومه (سلام الله علیها) و فلسفه آن‌ها

نام حضرت معصومه (سلام الله علیها)، فاطمه است. در کتاب های روایی و تاریخی نیز، از آن حضرت با عنوان فاطمه بنت موسى بن جعفر (علیهم السلام) یاد شده است،^[1] امّا صدها سال است که آن حضرت با این لقب (معصومه) مشهور بوده ،^[2] و این لقب نزد ایرانیان تبدیل به اسم برای ایشان شده است.

حضرت معصومه (سلام الله علیها)، معصوم به معنایی که در مورد پیامبران و امامان (علیهم السلام) به کار می رود^[3] نبوده، امّا ایشان دارای طهارت روح و کمالات معنوی بالایی بودند، به گونه‌ای که به زائرانش وعدۀ بهشت داده شده است.^[4] لازم به ذکر است که عصمت امری نسبی است. با توجه به روایاتی که در شأن و منزلت حضرت معصومه وارد شده است، می‌توان مرتبه ای از عصمت را – نه در حد ائمه- برای ایشان قائل شد. این مسأله در حق چنین بانویی بعید به نظر نمی رسد؛ چرا که این حد از عصمت، به معنای دوری از گناه در زندگی عالمان بزرگ نیز فراوان مشاهده می‌شود.

معصومه و کریمه اهل‌بیت، لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم‌ (علیه السلام) هستند.[5] گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا (علیه السلام) اخذ شده است.[6] در این روایت که در زادالمعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا (علیه السلام) از او با نام معصومه یاد کرده است.[7]

فاطمه معصومه (سلام الله علیها) را امروزه «کریمه اهل‌بیت» هم می‌خوانند.[8] می‌گویند: این لقب به خوابی مستند است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت‌الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه (علیهم السلام) حضرت معصومه (سلام الله علیها) را کریمه اهل‌بیت خوانده است.[9]

[1]. صدوق، محمد بن علی، عيون أخبار الرضا (علیه السلام) ، ج ‏2، ص 267.

[2]. ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق/مصحح: جمعی از محققان، ج 106، ص 168.

[3]. معصوم کسی است که به لطف خدا از هرگونه آلودگی به گناه و کارهای زشت و ناشایست و پلید، و از هرگونه اشتباه و خطایی امتناع کند، آن هم نه به گونه جبری، بلکه در حالی که توان انجام آنها را داشته باشد، از آنها دوری نماید.  حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در این خصوص می فرماید: «المعصوم؛ هو الممتنع بالله من جمیع المحارم و قد قال الله تبارک و تعالی: و من یعتصم بالله فقد هدی الی صراط مستقیم؛ معصوم کسی است که توسط خدا از همه گناهان امتناع می‌نماید و خداوند در این باره فرمود: هر آن که به حفظ الاهی بپیوندد، به یقین به راه راست هدایت شد. صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص 132، برگرفته از سایت اسلام کوئست، نمایۀ «مفهوم عصمت و امکان عصمت افراد».

[4]. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي ثَوَابِ الْأَعْمَالِ وَ عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (علیهم السلام)بِقُمَّ فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّة. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل‏الشيعة، ج 14، ص 576، ح 94.

[5]. مهدی‌پور، علی اکبر، کریمه اهل بیت (سلام الله علیها)، ص ۲۳ و ۴۱؛ هم‌چنین نگاه کنید به: اصغری‌نژاد، محمد، نظرى بر اسامى و القاب حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)، فرهنگ کوثر، ش ۳۵، ص ؟.

[6]. کریمه اهل بیت (سلام الله علیها)، ص ۲۹.

[7]. مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد، تصحیح: اعلمی، علاءالدین، ص ۵۴۷.

[8]. کریمه اهل بیت (سلام الله علیها)، ص ۴۱ و ۴۲.

[9]. همان ؛ برگرفته از ویکی شیعه.