ارز دیجیتال

چکیده مقاله ارز دیجیتال

ارز دیجیتال (Digital currency) به‌عنوان یک واحد پولی یاواسطه تبادل بر پایهٔ اینترنت تعریف می‌شود که ویژگی‌هایی مشابه با پول فیزیکی را داراست، اما تراکنش‌های انتقال سرمایه را به‌صورت آنی و بدون مرز بین افراد انجام می‌دهد.

ارزهای دیجیتال ویژگی‌هایی دارند که عبارت است از: رمزگذاری‌شده، غیرمتمرکز بودن، انتقال مستقیم و کارمزد کم.

ارزهای دیجیتال انواعی دارند که معروف‌ترین آن‌ها «بیت کوین» (Bitcoin) است، اما موارد و گزینه‌های مشهور دیگری هم وجود دارد که از بین آن‌ها می‌توان به ترون (Tron)، ریپل (Ripple)، اتریوم (Ethereum)، لایت کوین (Litecoin)، استلار (Stellar) و مونرو (Monero) اشاره کرد.

ارزهای دیجیتال، مزایا و معایبی دارند؛ به همین جهت در فقه اسلامی و قانون جمهوری اسلامی ایران، استخراج و خرید و فروش آن‌ها دارای احکام و قوانین خاصی است.

 

تعریف ارز دیجیتال

ارز دیجیتال (Digital currency) به‌عنوان یک واحد پولی یا واسطه تبادل برپایهٔ اینترنت تعریف می‌شود که ویژگی‌هایی مشابه با پول فیزیکی را داراست، اما تراکنش‌های انتقال سرمایه را به‌صورت آنی و بدون مرز بین افراد انجام می‌دهد.[1]

ارزهای دیجیتال، ارزهایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند و مبنای آن‌ها صفر و یک است.[2] همان‌طور که از واژه آن نیز برمی‌آید، ارز دیجیتال به هر ارز ایجاد شده در بستر دیجیتال اشاره دارد. این مفهوم در مقابل واسطه‌های فیزیکی؛ مانند اوراق بانکی یا سکه مطرح می‌شود. ارز دیجیتال ویژگی‌هایی مشابه با ارزهای فیزیکی دارد، اما معمولاً تراکنش‌های انتقال سرمایه ارزهای دیجیتالی به‌صورت آنی و بدون مرز بین افراد قابل انجام است. ارزهای مجازی و رمزارزها (cryptocurrency) هر دو، از نمونه‌های ارزهای دیجیتال هستند، اما هر ارز دیجیتالی، ارز مجازی یا رمزارز نیست.[3]

 

ویژگی‌های ارز دیجیتال

ارزهای دیجیتال در حقیقت ارزهایی هستند که با پروتکل‌های رمزگذاری‌شده طراحی می‌شوند و هدف‌شان کاهش تقلب و ممانعت از جعل و کلاه‌برداری ارزی است. مهم‌ترین ویژگی ارز دیجیتال در غیرمتمرکز بودن آن است؛ یعنی هیچ نهاد، سازمان یا دولت خاصی، آن را تحت نظارت و کنترل خود ندارد. در نتیجه، دیگر خبری از دخالت دولت‌ها در مدیریت و پیشبرد پروژه‌های موجود در شبکه بلاک‌چین نیست. شبکه بلاک‌چین، شبکه‌ای وسیع و گسترده است که ارزهای دیجیتالی در بستر آن تبادل می‌شوند.^[4]

ارزهای دیجیتال را می‌توان به صورت مستقیم و بدون دخالت هرگونه واسطه‌ای در اینترنت به شخص دیگری ارسال کرد؛ یعنی برای ارسال آنها به یک‌دیگر نیازی به افتتاح حساب بانکی، استفاده از خدمات بانک‌ها یا هر سازمان واسطه‌ دیگری نخواهید داشت.^[5]

در روش‌های قبلی که نسبت به تراکنش با ارزهای دیجیتال و بلاک‌چین، سنتی محسوب می‌شوند، مبلغ زیادی به عنوان کارمزد در جابجایی ارزها و معاملات از سوی مؤسسات مالی واسطه و بانک‌ها دریافت می‌شود، اما انجام فعالیت‌های گوناگون با انواع ارز دیجیتال دیگر چنین مشکلی ندارد؛ یعنی به ازای مبلغ بسیار اندکی از کارمزد، امکان تراکنش‌های مالی وجود دارد.^[6]

پول‌های (ارزهای) دیجیتال؛ مانند پول‌های فیزیکی، برای خرید کالا و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما می‌توانند به استفاده در مجامع خاص نیز محدود شوند؛ مثلاً می‌توان یک پول مجازی مخصوص یک بازی یا شبکهٔ اجتماعی داشت. پول‌های دیجیتال؛ مانند «بیت کوین» و «اتریوم» به عنوان «پول‌های غیرمتمرکز دیجیتال» شناخته می‌شوند؛ به این معنا که مرکزی برای تولید این پول وجود ندارد.^[7]

 

تاریخچه و پیشینه ارز دیجیتال

ریشه‌های ارز دیجیتالی (پول الکترونیکی)، به ایجاد شرکت دیجی‌کش در اواخر دهه ۹۰ میلادی توسط دیوید چاوم برمی‌گردد. دیجی‌کش که در آن از علم رمزنگاری استفاده شده بود، بستری برای بانک‌ها فراهم می‌کرد تا به‌وسیله آن قابلیت انتقال ارزش به صورت الکترونیکی فراهم شود.

یکی از اولین ای-گلدها[8] با پشتوانه طلا در سال ۱۹۹۶ میلادی ایجاد شد. یکی از پول‌های دیجیتال مطرح دیگر؛ لیبرتی رزرو (Liberty Reserve) بود که در سال ۲۰۰۶ میلادی به‌وجود آمد. این سرویس به کاربران اجازه می‌داد تا پول دلار یا یوروی خود را به رزرو آزادی تبدیل کرده و بتوانند آن را آزادانه با دستمزد ۱٪ بین یکدیگر رد و بدل کنند. هر دوی این سرویس‌ها متمرکز بوده و برای استفاده در پول‌شویی شهرت داشتند. همین امر سبب شد تا دولت آمریکا هر دو سرویس را تعطیل کند و علاقه به استفاده مجدد از پول‌های دیجیتال را افزایش دهد. این امر با معرفی بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ میلادی همراه بود که آن را به بزرگ‌ترین و موردِ قبول‌ترین پول دیجیتال تبدیل کرد. از جمله نقاط قوت بیت‌کوین در برابر سایر نمونه‌های پیشین، استفاده از فناوری دفتر کل توزیع شده‌بود. هم‌چنین بیت کوین یک راه جدیدی را در پیش روی افراد قرار داده تا بدون واسطه، دارایی‌های خود را مبادله نمایند.^[9]

 

انواع ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتال از تنوع زیادی برخوردار هستند. بیشتر آنها کارکرد و ویژگی‌های مشابهی دارند. معروف‌ترین آنها «بیت کوین» (Bitcoin) است، اما موارد و گزینه‌های مشهور دیگری هم در دنیای کریپتوکارنسی‌ها وجود دارد که از آنها می‌توان به ترون (Tron)، ریپل (Ripple)، اتریوم (Ethereum)، لایت کوین (Litecoin)، استلار (Stellar) و مونرو (Monero) اشاره کرد. این ارزهای دیجیتالی، مشهورتر از گزینه‌های دیگر بازار هستند و به نوعی رهبران بازار ارزهای دیجیتال به‌شمار می‌روند. در ادامه مقاله، این ارزها به نحو اجمال معرفی می‌شوند.^[10]

 

بیت کوین (Bitcoin)

«بیت کوین»، یک پول مجازی رمز‌نگاری شده غیرمتمرکز است که تراکنش‌های آن به صورت همتا به همتا و بدون واسطه انجام می‌شود. در این رمز ارزها نیازی به عامل واسط متمرکزی؛ هم‌چون بانک یا مؤسسات مالی نیست. بیت‌کوین؛ نخستین رمز ارزی است که در دنیا ایجاد شده است. این رمز ارز بر مبنای مخفی نگه داشتن هویت کاربران عمل می‌کند، که برای اولین بار در ژانویه سال 2009 میلادی، با خلاقیت یک برنامه‌نویس کامپیوتر با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» پدید آمد. اختراع او یک منبع باز (کد رایانه‌ای کنترل کننده، برای انظار عمومی باز است)، همتا به همتا (معاملات به واسطه شخص ثالث؛ مانند پی‌پال[11] یا ویزا نیاز ندارند)، و ارز دیجیتالی (الکترونیکی و فاقد نمود فیزیکی) می‌باشد.[12]

ارز دیجیتال بیت کوین، ترکیبی بود از خلاقیت، پشت سر گذاشتن موانع قانونی و کنار زدن واسطه‌ها در امور مالی و بانکی مختلف که تراکنش‌های مالی را در سطحی بین‌المللی مقدور می‌ساخت؛ به همین خاطر در مدت کوتاه ظهورش توانست توجه زیادی را به سمت خود جلب کند. بیت کوین با رسیدن قیمتش به ۱۳ هزار دلار در اوایل سال ۲۰۱۸ میلادی، به شهرت و شکوفایی زیادی رسید.[13]

مزایای بیت کوین

بیت کوین مزایایی دارد که عبارتند از:

1. دیجیتالی بودن:

«Bitcoin» یک ارز کاملا مجازی است که معادل فیزیکی ندارد؛ به همین دلیل برای ذخیره‌ آن به فضای خاصی نیاز نیست.

2. شفافیت:

تمام تراکنش‌های این رمزارز در دفترکلی که همه به اطلاعات آن دسترسی دارند ثبت می‌شود. هر کیف‌ پول یک کلید خصوصی و یک کلید عمومی دارد. کلید عمومی در تراکنش‌های ثبت شده قابل مشاهده است. با مراجعه به دفترکل مرکزی می‌توان میزان دارایی را مشاهده کرد.

3. امنیت بالا:

این رمزارز روی شبکه بلاک‌چین که با استفاده از پروتکل‌هایی خاص، امنیت آن تضمین می‌شود کار می‌کند. نودها (چه نودهای معمولی و چه ماینرها) با پیروی از یک سری دستورات خاص به تأیید یا رد تراکنش می‌پردازند. هم‌چنین نودهای استخراج‌کننده یا ماینر، نقش اساسی در امنیت شبکه‌ دارند.

4. غیرمتمرکز بودن:

بر خلاف ارزهای فیات رایج در کشورها، ارز دیجیتال، تحت نظارت هیچ سازمان یا دولتی نیست. می‌توان این ویژگی را به طور همزمان، نقطه قوت و ضعف آن به شمار آورد؛ چون به دلیل نبود نظارت بر این سیستم، گزینه‌ای مناسب برای کلاه‌برداری به شمار می‌رود؛ کما این‌که تا به امروز بارها این اتفاق افتاده است.

5. سرعت بالا و کارمزد کم:

نقل و انتقال دارایی توسط این رمزارز در مدت زمان کوتاهی انجام می‌شود. این در حالی است که اگر تجار بخواهند به صورت بین‌المللی نقل و انتقالات مالی داشته باشند، باید چند روز منتظر بمانند. گذشته از این، کارمزد انتقال ارزهای دیجیتال، بسیار کمتر از انتقال ارزهای فیات است، البته با افزایش سختی شبکه، کارمزد ارزهای رمزنگاری شده هم روندی صعودی به خود گرفته است.

6. تضمین انجام تراکنش:

تراکنش‌های صورت گرفته در شبکه‌ بیت‌ کوین به هیچ عنوان لغو نمی‌شوند؛ به همین دلیل اگر شما رمزارز خود را اشتباها به شخصی که نمی‌شناسید بفرستید، دیگر امکان برگشت ارزهای دیجیتالی شما وجود ندارد، ولی اگر فرد را بشناسید تنها با ارسال مجدد فرد، ارزهای شما بازگردانده می‌شوند. این ویژگی برای تضمین انجام تراکنش به شبکه اضافه شده است. به این ترتیب، گیرنده به هیچ عنوان نمی‌تواند ادعا کند که رمزارزها را دریافت نکرده است.

7. ذخیره سرد:

یکی از مزایای اصلی «Bitcoin»، این است که می‌توان آن را در حالت آفلاین هم در یک سخت‌افزار امن ذخیره کرد. به این حالت، «ذخیره سرد» گفته می‌شود. با وجود ذخیره سرد، امکان به سرقت رفتن رمزارزها به صفر می‌رسد. ذخیره سرد، در مقابل «ذخیره گرم» قرار دارد. ذخیره گرم، نوعی ذخیره‌سازی است که طی آن، داده‌ها روی سطح اینترنت ذخیره می‌شوند و در نتیجه، امکان به سرقت رفتن آن به وجود می‌آید.[14]

 

اتریوم (Ethereum)

در ساده‌ترین تعریف، اتریوم یک زیرساخت آزاد مبتنی بر فناوری بلاک‌چین است که می‌توان روی آن برنامه‌های کامپیوتری غیرمتمرکز را اجرا کرد. غیرمتمرکز بودن اتریوم؛ یعنی این سیستم به‌تنهایی متعلق به هیچ‌کس نیست و آن را یک یا چند شخص خاص کنترل نمی‌کنند. همه می‌توانند مالک این شبکه باشند و همه می‌توانند در کنترل آن نقش داشته باشند. به‌لطف ساختار توزیع‌شده و غیرمتمرکز اتریوم، پس از پیاده‌سازی یک برنامه روی شبکه اتریوم، این برنامه دیگر قابل‌توقف و دست‌کاری نیست، حتی اگر خود خالق آن بخواهد.

وب‌سایت رسمی اتریوم هم، این پروژه را این‌گونه تعریف کرده‌است: «اتریوم یک بستر غیرمتمرکز برای اجرای قراردادهای هوشمند است. هیچ‌گونه احتمال از کارافتادگی، سانسور، تقلب یا دخالت افراد شخص ثالث برای برنامه‌هایی که روی این شبکه اجرا می‌شوند، وجود ندارد».

هدف اتریوم

وقتی از جوزف لوبین (Joseph Lubin)، یکی از توسعه‌دهندگان اصلی اتریوم، درباره هدف از ایجاد این شبکه سؤال کردند، در جواب گفت: اتریوم ایجاد شد تا برای انجام امور زندگی‌مان به هیچ بانک، شرکت و نهاد دیگری به‌جز خودمان نیاز نداشته باشیم.

تفاوت اتریوم با بیت کوین

تفاوت اتریوم با بیت کوین آن است که بیت کوین؛ اولین سیستم‌ پولی غیرمتمرکز، دیجیتال و توزیع‌شده است و شبکه بیت کوین با کمک مفهومی به‌نام «بلاک چین»، اطلاعات مربوط به تراکنش‌های پولی را به‌جای سرورهای بانکی و مرکزی، روی کامپیوترهای سراسر جهان توزیع می‌کند و با این روش می‌تواند مستقل از شرکت‌ها، دولت‌ها و واسطه‌ها، ارزش (پول) را به هر نقطه‌ای از جهان انتقال دهد، اما اتریوم یک قدم پا را فراتر گذاشته و امکان اجرای غیرمتمرکز کدهای کامپیوتری (قرارداد هوشمند) را هم فراهم کرده است تا بتوان علاوه بر پول، بقیه فرایندها را هم غیرمتمرکز کرد.

مقاله معرفی (ایده) یا همان وایت پیپر (Whitepaper) این پروژه در سال ۲۰۱۳ میلادی منتشر شد و در سال ۲۰۱۵ میلادی، رسماً شبکه اتریوم شروع به کار کرد. ایده‌پرداز اصلی این پروژه، یک جوان روسی – کانادایی به‌نام «ویتالیک بوترین» (Vitalik Buterin) است که از حامیان بیت کوین بود و با الهام از بیت کوین، ایده «غیرمتمرکز کردنِ همه چیز» را ارائه داد.

هر خدمت متمرکز دیگری را می‌توان با اتریوم غیرمتمرکز کرد. امور مهمی؛ ازجمله پرداخت‌ها، بیمه،‌ رأی‌گیری، بانک‌داری، وام‌دهی و بسیاری از خدماتی که اکنون واسطه‌ها انجام می‌دهند، با این شبکه غیرمتمرکز خواهند شد.[15]

 

ریپل (Ripple)

ریپل یک برنامه اینترنتی متن باز است که امکان انتقال پول و پرداخت‌های بین بانکی را از طریق ارزهای مختلف به صورت یک‌پارچه، ایمن و بلادرنگ فراهم می‌کند. این تکنولوژی، جایگزینی برای نظام پرداخت جهانی است که با حذف وقفه‌های زمانی و افزایش ایمنی، هزینه‌های تراکنش را برای بانک‌ها کاهش می‌دهد و فرصت‌های جدید کسب درآمد را به وجود می‌آورد. به کمک این سیستم، کاربرانی که قصد انتقال پول به یک کشور دیگر را دارند (به خصوص در حوزه پرداخت‌های انتقالی) می‌توانند بدون دانستن جزئیات فنی و بدون نیاز به تبدیل ارز به پول کشور مورد نظر، مبلغ خود را در کمترین زمان ممکن به حساب مقصد ارسال کنند. علاوه بر این، به دلیل کارمزد بسیار کم، ارسال مبالغ جزیی و کوچک به حساب‌های برون مرزی، کاملا به صرفه و امکان‌پذیر است.

پروژه ریپل در سال 2004 میلادی، توسط «رایان فوگر» آغاز شد. هدف فوگر ایجاد سیستم مبادلات محلی غیرمتمرکزی بود که به فرد و جامعه، امکان ساخت پول مورد مربوط به خود را بدهد. نسخه اولیه این سیستم با عنوان Ripple pay ارائه شد. جد مک کالب، در همان زمان توسعه سیستم ارز دیجیتال را دنبال می‌کرد که تراکنش‌ها در آن بر مبنای توافق عمومی تأیید شوند. مک کالب پس از آشنایی با ایده رایان فوگر، پروژه وی را در شرکتی با عنوان OpenCoin با همراهی کریس لارسن دنبال کرد که بعدها این شرکت در سال 2013 میلادی به RippleLabs و نهایتا در 2015 میلادی به Ripple تغییر نام داد.[16]

 

لایت کوین (Litecoin)

لایت کوین یکی از قدیمی‌ترین کوین‌های[17] موجود در بازار کریپتوکارنسی‌ها (ارزهای دیجیتال) است. لایت کوین توسط چارلی لی (Charlie Lee) در ماه اکتبر سال ۲۰۱۱ میلادی راه‌اندازی شد. لی؛ کارمند سابق گوگل بود که لایت کوین را با هدف تکمیل بیت کوین و حل برخی از مشکلات؛ مانند مدت‌زمان تراکنش‌ها، هزینه‌ها و استخرهای متمرکز ماینینگ[18] طراحی کرد. چارلی لی در کد و پروتکل بیت کوین، اصلاحاتی اعمال کرد تا برای استفاده روزمره مناسب‌تر باشد و از طرفی هم پذیرش عمومی آن میسر شود.

لایت کوین نیز مانند سایر ارزهای دیجیتال، یک وسیله پرداخت جهانی و مبتنی بر تکنولوژی بلاک‌چین است. یکی از اهداف اصلی لایت کوین، کاهش زمان تائیدیه هر بلاک از ۱۰ دقیقه به ۲٫۵ دقیقه بود، که درنتیجه آن بتوان تراکنش‌های بیشتری را تأیید کرد. در حال حاضر، روزانه ۱۴،۴۰۰ لایت‌کوین استخراج می‌شود که این حداکثر مقدار ممکن است.

این ارز دیجیتال همتا به همتا شباهت‌های زیادی با بیت‌کوین دارد، اما پلتفرم[19] آن از بلاک‌چین‌های مختلفی استفاده می‌کند که امکان انتقال سریع‌تر تراکنش‌ها را فراهم می‌کند. نرم‌افزار ایجاد و انتقال کوین‌های لایت‌کوین، به صورت متن‌باز است و پلتفرم آن به طور کامل غیرمتمرکز است. این کریپتوکارنسی از زمان ورودش به بازار، رشد پایداری را تجربه کرده است و در حال حاضر یکی از محبوب‌ترین ارزهای دیجیتال در بازار به حساب می‌آید. شاید یکی از دلایل این محبوبیت عملکرد آن باشد، اما نباید تشابه‌اش با بیت‌کوین را نیز نادیده‌ گرفت.[20]

 

ترون (Tron)

دهه دوم قرن بیست و یک را می‌توان به نام دهه ظهور ارزهای دیجیتال در جهان نام‌گذاری کرد. از سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ میلادی، ارزهای دیجیتال زیادی معرفی شدند که بسیاری از آن‌ها با استقبال عمومی روبرو نشده و از چرخه رقابت با سایرین کنار رفتند و تعداد بالایی از آن‌ها نیز در این چرخه به جایگاه بالایی رسیدند. یکی از ارزهای دیجیتالی که در این میان موفق ظاهر شد، ارز «ترون» بود.

ترون، در سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی توسط یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در سنگاپور به نام Tron Foundation تأسیس شد. مؤسس و مدیرعامل این شرکت، جاستین سان (Justin Sun)، یک کارآفرین چینی است که هم‌چنین بنیان‌گذار و مدیر عامل PEIWO؛ یک اپلیکیشن محبوب چینی نیز می‌باشد. تا اوایل سال ۲۰۱۶، سان نماینده ارشد و مشاور آزمایشگاه ریپل (شرکت مادر بلاک چین ریپل) بود. بنیاد ترون دارای دفتر مرکزی در پکن و سانفرانسیسکو است و اعضای تیم آن نیز مستقر در سئول و توکیو هستند.

هدف از ساخت ترون

ترون دارای یک شبکه‌ اینترنت غیرمتمرکز است که سازنده، تلاش زیادی برای دست‌یابی به آن نموده است. هدف از ایجاد این ارز دیجیتال نیز معرفی این اینترنت غیرمتمرکز می‌باشد. ساختار این شبکه به یک شبکه‌ جهانی غیرمتمرکز برای به اشتراک‌گذاری رایگان مطالب در حوزه‌ سرگرمی تبدیل شده است. به عبارت ساده، ترون از تکنولوژی بلاک‌چین به عنوان بستری برای توسعه بازار جهانی استفاده می‌کند که این شامل دنیای سرگرمی، رسانه و انواع محتواست (اما به صورت غیرمتمرکز). این بدان معناست که سازمان‌های مرکزی فعلی اینترنت (که واسطه‌ای برای سازندگان نیز به حساب می‌آیند) از این حلقه خارج می‌شوند (مانند فروشگاه اپل استور،Google Play ،YouTube ،Google ، Facebook و …). این ویژگی، به سازندگان محتوا این امکان را می‌دهد تا مستقیما با کاربران در ارتباط باشند و سود کار خود را از آن‌ها دریافت کنند (بدون پذیرش ریسک عدم رعایت خط مشی‌های یک شرکت).

ارز دیجیتال رسمی ترون، ترونیکس (TRX) نام دارد.[21]

 

استلار (Stellar)

استلار یک شبکه‌ همتا به همتاست که همانند بیت کوین، غیرمتمرکز است. استلار نیز مانند سایر ارزهای دیجیتال، از تکنولوژی بلاک چین استفاده می‌کند. در این شبکه‌ غیرمتمرکز، هیچ نهادی مرکزی و تصمیم گیرنده‌ای وجود ندارد. تمام جزئیات تراکنش‌ها در استلار، بر روی بلاک چین آن به‌عنوان یک دفترکل عمومی ذخیره می‌شوند و هر کسی قادر است این دفتر کل و جزئیات تراکنش‌ها را مشاهده کند. در شبکه استلار، اطلاعات به‌جای این‌که در یک منبع متمرکز (مانند یک بانک) جمع‌آوری شوند، بین گره‌‌هایی به‌ هم‌ پیوسته (سرورها) توزیع می‌شوند. کلیه تصمیمات و تأییدهای صورت گرفته در این شبکه از طریق پروتکل اجماع استلار انجام می‌شوند. مدت زمان رسیدن به این اجماع، ۳ الی ۵ ثانیه است. برخلاف شبکه بیت کوین، استلار از سیستم اثبات کار[22] یا همان Proof of Work استفاده نمی‌کند و در عوض، تراکنش‌هایش از طریق پروتکل توافقی استلار (SCP) انجام می‌شوند. در بیت کوین، ماینرها برای تائید تراکنش‌ها با یکدیگر همکاری می‌کنند؛ اما در این ارز دیجیتال، گره‌های مورد اعتماد که به گره‌های تائید (سرورها) معروف‌اند و Stellar Core[23] را اجرا می‌کنند، وظیفه‌ تأیید تراکنش‌ها را بر عهده دارند.

سازنده استلار

در ساختار اصلی استلار و ریپل شباهت‌های زیادی وجود دارد. این موضوع دقیقاً به سازنده‌ اصلی استلار برمی‌گردد. سازنده‌ این ارز دیجیتال، آقای «جد مک کالب»، همان بنیان‌گذار ارشد ارز دیجیتال ریپل است. وی بعد از یک اختلاف به وجود آمده در میان توسعه‌دهندگان این ارز دیجیتال، آن را رها کرد و با تیم شخصی خود اقدام به ساخت ارز دیجیتالی جدید به نام استلار نمود. مک کالب در سال ۲۰۱۴ میلادی اقدام به توسعه‌ ارز دیجیتال استلار کرد. در سال ۲۰۱۵ اولین کد نویسی استلار معرفی شد. در ورژن اول ارز دیجیتال استلار به دلیل حضور آقای کالب در تیم ریپل، شباهت‌های زیادی بین این دو وجود داشت. این شباهت حتی به حدی بود که مالکین ریپل و استلار را وارد یک چالش بزرگ نمود. در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی اما الگوریتم جدیدی برای استلار معرفی شد و کدهای آن دوباره بازنویسی شدند.

هدف از ساخت استلار

ریپل با هدف برقراری تبادلات مالی بین بانک‌ها و مؤسسات مالی شکل گرفته بود. مدیر استلار با جدا نمودن این ارز از ریپل، هدف بزرگ آن را ارائه‌ خدمات مالی مقرون‌به‌صرفه با سرعتی بالا به کاربران اعلام کرده است و از این طریق، به دنبال ساختن محیطی امن و سریع برای تبادلات مالی خرد در جهان می‌باشد. بلاک چین غیرمتمرکز استلار، این توانایی را دارد که در عرض ۳ تا ۵ ثانیه، هزاران تراکنش را انجام دهد. این مزیت که هدف اصلی ساخت این رمز ارز نیز بوده است، دلیل اصلی محبوبیت آن نیز محسوب می‌شود.[24]

 

مونرو (Monero)

گروهی متشکل از هفت سازنده که بلاک چین Bytecoin را شکل می‌دهند، در سال ۲۰۱۴ میلادی، واحد پول جدیدی با نام Bitmonero را به منظور انجام معاملات امن و بدون‌ نام معرفی کردند. این نام در نهایت به Monero که زبانی بین‌المللی برای واژه‌ سکه است تبدیل شد. از بین هفت سازنده‌ای که در ابتدا Monero را ایجاد کردند، پنج نفر از آنها تصمیم گرفتند که هویت خود را مخفی نگه دارند. فقط دو نفر از این توسعه‌دهندگان، با نام‌های «ریکاردو اسپاگنی» (توسعه‌دهنده اصلی) و «دیوید لیتاپای» شناخته شده‌اند.

هدف از ساخت مونرو

تیم پشتیبانی مونرو می‌گوید: حفظ حریم خصوصی و امنیت، بزرگ‌ترین اولویت‌های آنها بوده و صرف نظر از این‌که مونرو از نظر تکنیکی از چه صلاحیتی برخوردار است، سهولت استفاده و کارایی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. به طور کلی، هدف کلی ساخت و رمزنگاری دقیق و امن این ارز این بود که اجازه پرداخت سریع، ارزان و بدون ترس از سانسور را بدهد.

حوزه دیگری که مونرو سعی در بهبود آن داشت، از نظر مقیاس‌پذیری است. به زبان ساده، مقیاس‌پذیری فقط به معنای رشد خوب شبکه در رابطه با تقاضا است. بر اساس تعریف، ارزهای رمزپایه مبتنی بر بلاک چین اندازه محدودی دارند؛ برای مثال، بیت کوین محدودیتی در اندازه بلوک ۱ مگابایتی داشته است. این بدان معنا است که فقط ۱ مگابایت داده می‌تواند در هر بلوکی که هر ۱۰ دقیقه در شبکه بیت کوین استخراج می‌شود، قرار گیرد. متأسفانه، وقتی بسیاری از کاربران تلاش می‌کنند تا همزمان با استفاده از بیت کوین تراکنش انجام دهند، بلاک چین با داده‌های حاصل از این تراکنش‌ها پُر می‌شود. آن‌دسته از تراکنش‌هایی که نمی‌توانند در یک بلوک قرار بگیرند باید منتظر بمانند تا یک استخراج‌گر آنها را وارد کند. از آن‌جایی که ماینرها ترجیح می‌دهند تراکنش‌هایی را با بیشترین هزینه‌های پیوست‌شده در نظر بگیرند، اگر شبکه بسیار شلوغ باشد، مردم را تشویق می‌کنند تا هزینه‌ها را افزایش دهند، تا این افزایش در هزینه‌ها تراکنش‌ها و معاملات با این ارزها را نیز شامل شود. این همان اتفاقی است که در بهار ۲۰۱۷ میلادی در مورد بلاک چین بیت کوین رخ داد. برخی از معاملات فقط برای تأیید اعتبار، نیاز به کارمزد بیشتر از ۳۰ دلار داشتند!

اما مونرو متفاوت است. هیچ محدودیتی در اندازه بلوک از پیش تعیین شده وجود ندارد. در حالی که این امکان برای داده‌های تراکنش بیشتر در هر بلوک وجود دارد، یک نقطه ضعف وجود دارد؛ آن هم این که اسپم‌ها می‌توانند زنجیره بلوک معاملات را پر کنند که این می‌تواند بلوک‌های بزرگی ایجاد کند.[25]

 

مزایا و معایب ارز دیجیتال

ارز دیجیتال دارای مزایا و معایبی است که در ادامه مقاله به آنها اشاره می‌شود.

 

مزایای ارز دیجیتال

ارز دیجیتال مزایایی دارد که برخی از آنها عبارت است از:

بازارهای ارز دیجیتال، ممکن است با انفجار ناگهانی همراه باشند؛ به این معنا که یک سرمایه‌گذار کوچک می‌تواند در عرض یک روز، دارای پول بسیار زیاد شود. این موضوع سبب شده افراد حرفه‌ای و مبتدی زیادی در این‌گونه ارزها سرمایه‌گذاری کنند، اما اصلی‌ترین مزیت ارز دیجیتال، امنیت و کنترل این ارزهاست. کاربران ارز مجازی بر تراکنش‌های خود کنترل کامل دارند و هیچ شخص یا سازمانی نمی‌تواند پروتکل ارز دیجیتال را کنترل یا حتی دست‌کاری کند. هم‌چنین به دلیل دارا بودن ویژگی غیرمتمرکز بودن، این ارزها تحت‌نفوذ هیچ دولتی قرار نمی‌گیرد. از طرفی نیز در کشورهایی که بانک مرکزی از استقلال لازم برخوردار نبوده و دولت نیز با بحران‌های مالی مواجه است؛ امکان گسترش حجم پول به‌واسطه کسری بودجه دولت در اقتصاد وجود دارد، اما این مشکل در ارتباط با ارز دیجیتال وجود ندارد و به دلیل مقدار عرضه‌ مشخص تعداد ارزهای دیجیتال، این ارزها، تورم‌زا نبوده است. از طرفی نیز ارز دیجیتال در هر نقطه‌ای از جهان فرصت سرمایه‌گذاری را برای فرد به‌وجود می‌آورد. یکی‌دیگر از مزایای ارز مجازی، هزینه معاملاتی آن است که در مقایسه با دیگر روش‌ها بسیار پایین است. هم‌چنین در بسیاری از کشورها در شرایط خاص سیاسی و اقتصادی، دولت‌ها اقدام به مصادره اموال و دارایی اشخاص حقیقی و حقوقی می‌کنند و در وضعیت تخاصم میان کشورها، بلوکه‌کردن امری متداول است. این عدم‌امنیت، مصادره و بلوکه‌کردن دارایی در ساختار ارز دیجیتال نبوده و حقوق مالکیت اشخاص و دولت‌ها، مورد تعرض و دخالت دیگران قرار نمی‌گیرد.[26]

 

معایب ارز دیجیتال

شاید یکی از مهم‌ترین ایرادات وارده به ارز دیجیتال، ماهیت پیچیده پشت‌پرده آنهاست. ارزهای مرسوم، تصور ساده و عینی دارند. شما می‌توانید اسکناس و سکه را لمس کنید، ولی ایده سیستم غیرمتمرکز نظام مالی ارزهای دیجیتال، به‌راحتی قابل‌هضم نیست و مفهوم انتزاعی دارد و برای درک مفهوم آن نیاز به سطح قابل‌قبولی از دانش فناوری اطلاعات است.

بنا بر گزارش‌های بانک مرکزی اروپا، ارز دیجیتال برعکس پول‌های سنتی از قوانین و مقررات شفاف برخوردار نبوده و این می‌تواند تبدیل به چالشی جدی برای هر دولتی شود؛ چراکه راه مجرمانه، پول‌شویی[27] و… را باز می‌کند و این مشکل به خاطر ماهیت رمزگذاری شده این پول است که در آن، هویت واقعی فرستنده و گیرنده ناشناخته باقی می‌ماند. از طرفی نیز با رواج ارزهای مجازی، نقش نهادهای واسط و بانک مرکزی در تراکنش‌های کشور کم‌رنگ می‌شود و این می‌تواند خطری بسیار جدی برای سیستم پولی و مالی یک کشور باشد؛ چراکه در این صورت جایی برای اعمال سیاست‌های پولی نمی‌ماند و هیچ نظارتی بر تراکنش‌های روزانه وجود نخواهد داشت. هم‌چنین به دلیل ماهیت رمزنگاری‌شده این پول و عدم شناسایی طرفین معامله، انگیزه برای انتقال بخشی از معاملات و نگه‌داری درآمد و ثروت توسط این سیستم وجود داشته و درنتیجه فرار مالیاتی امکان‌پذیر خواهد بود. این فرار مالیاتی منجر به کاهش درآمدهای دولت شده و زمینه را برای گسترش اقتصاد غیررسمی فراهم می‌کند. ارزهای دیجیتال توسط دولت دست‌کاری نمی‌شوند، اما این بدان‌معنا نیست که قیمت ارزها بسیار پایدار است، بلکه بسیار نوسانی هستند. مقدار کل ارزهای رمزنگاری‌شده در گردش و تعداد کسب‌وکارهایی که با استفاده از آنها صورت می‌گیرد بسیار کوچک هستند. بنابراین، حتی حوادث کوچک، معاملات یا فعالیت‌های تجاری می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر قیمت این ارزها تاثیر گذارد. اگر تاثیرپذیری کاهش یابد، نوسانات نیز کاهش می‌یابد.[28]

هم‌چنین مصرف بالای انرژی راه‌اندازی برخی ارزهای مجازی مشخص، از دیگر مخاطرات ارزهای دیجیتال است. طبق گزارش مشاور علمی ارشد دولت انگلستان در زمينه دفاتر کل توزیع شده، فقط در مورد بيت‌كوین، مصرف برق از یک گيگاوات فراتر می‌رود. این می‌تواند دليلی برای ترویج و سرمایه‌گذاری روی سازوکارهای بهينه‌تر اعتبارسنجی تراکنش‌ها باشد.[29]

 

ارز دیجیتال از منظر فقه و قانون

خرید و فروش ارز دیجیتال و انواع مختلف معاملات ارز دیجیتالی، دارای احکامی در فقه اسلامی و قانون جمهوری اسلامی ایران است که در ادامه مقاله به آنها اشاره می‌شود.

 

حکم شرعی استخراج و خرید و فروش ارز دیجیتال (بیت‌کوین)

پرسش: با سلام، سایت‌های خارجی هستند که پول خارجی؛ مثل بیت‌کوین را عرضه می‌کنند و بعد در سایت‌های ایرانی این پول‌های خارجی قابلیت خرید و فروش دارند. آیا از نظر شرعی تولید و به دست آوردن این‌چنین پولی و خرید و فروش آن حرام است؟

پاسخ:

پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، به تفصیل چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

حكم تولید و خرید و فروش ارز دیجیتال، تابع قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران است.[30]

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

معظم له، فعالیّت مذکور را بنا بر احتیاط واجب اجازه نمی‌دهند.[31]

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):

اگر اعتبار دریافتی در مقابل کار حلال داده شود و خلاف قانون نباشد، اشکال شرعی ندارد.[32]

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم.[33]

بیت‌کوین مالیت ندارد و قابل خرید و فروش نیست، اما اگر آن را به غیر مسلمان واگذار کرده در مقابل، وجهی دریافت کنید، اشکال ندارد.[34]

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):

ورود در این معاملات اشکال دارد.[35]

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد؛ از جمله این‌که منشأ استخراج این ارز روشن نیست و نیز غالبا اعتبار آن از سوی دولت‌ها پذیرفته نشده است و هم‌چنین منشأ سوء استفاده‌های زیادی شده است، بنابراین معامله آن جایز نیست.[36]

حضرت آیت الله العظمی هاشمی شاهرودی (رحمة الله علیه):

با توجه به ابهامات فراوانی که این نوع معامله دارد، استفاده از این پول جایز نیست.[37]

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

1. هرگونه اقدامی در راستای استخراج بیت‌کوین حرام است. بنابراین اگر کسی اقدام به استخراج این نوع رمزارز کند، به لحاظ حکم تکلیفی عملی حرام انجام داده است؛ ولی به لحاظ حکم وضعی، مالک بیت‌کوین‌های به دست آمده خواهد بود؛ پس باید در اسرع وقت، نسبت به تبدیل آن به ارز یا کالای دیگری اقدام کند و این تبدیل نباید با انتقال بیت‌کوین به یک مسلمان صورت پذیرد، به گونه‌ای که در نهایت همچنان سیطرۀ بیت‌کوین بر دارایی‌های امت اسلامی باقی بماند و نیز نباید به صورت مجانی انتقال پیدا کند، تا باعث از دست‌رفتن معادل ارزی و کالایی بیت‌کوین از محدودۀ دارایی‌های امت اسلامی شود. پس باید به یک غیر مسلمان منتقل شود و در ازای آن نیز ارز دیگر یا کالا دریافت شود. و اگر شناخت طرف دیگر معامله ممکن نیست، باید آن‌را منتقل کند و گیرنده اگر مسلمان است، همین وظیفه را دارد تا این‌که به غیر مسلمان منتقل شود.
2. به طور کلی اگر رمزارزی دارای مالیت عرفی و ارزش عقلایی باشد و مشکلی؛ مانند «احتمال عقلایی ضرر قابل توجه» در آن نباشد، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه‌گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز و نیز خرید و فروش آن جایز است.

 

بنابراین اگر رمزارزی؛ مثلاً به دلیل سرعت نقل و انتقال و ارزانی نقل و انتقال، ارزش مبادله ای داشته باشد و افزون بر آن یکی از دو حالت زیر در مورد آن احراز شود، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز و نیز خرید و فروش آن جایز است.

این دو حالت عبارتند از:

الف ـ هیچ شخص یا سازمان یا دولتی، هیچ گونه تسلطی بر سیستم آن رمزارز یا هیچ گونه نظارتی بر نقل و انتقالات آن ندارد. (البته چنین فرضی بسیار دور از واقعیت به نظر می‌رسد.)

ب ـ شخص یا سازمان یا دولتی بر آن نظارت و تسلط داشته باشد، ولی آن شخص یا سازمان یا دولت، شناخته شده  و معتبر باشد که با ملاحظۀ اعتبار و حیثیت آن در جامعه و جهان، احتمال ایجاد اختلال در سیستم این رمزارز و یا از بین بردن آن در نظر عقلا منتفی باشد.

در این موارد از جهات یاد شده، رمزارز مزبور با مشکل «احتمال عقلائی ضرر قابل توجه» مواجه نیست و از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قراردادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز و نیز خرید و فروش آن جایز است.

اما اگر احراز شود یا احتمال  عقلایی وجود داشته باشد که شخص یا سازمان یا دولت شناخته شده یا ناشناخته‌ای بر آن رمز ارز نظارت و تسلط دارد و این احتمال وجود داشته باشد که آن شخص یا سازمان یا دولت، در این سیستم رمزارز اختلال ایجاد کند یا آن را از بین ببرد، رمزارز مزبور با مشکل «احتمال عقلائی ضرر قابل توجه» مواجه است و از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت نیست و نیز خرید و فروش آن حرام و باطل است. همچنین به دلیل همان مشکل، در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز جایز نیست.[38]

 

حکم استخراج ارزهای دیجیتال از منظر فقه فردی و حکومتی

با توجه به گسترش مصادیق مختلف ارزهای مجازی، باید حکم استخراج هر ارز مجازی را به صورت مجزا با اصول و قواعد اسلامی تطبیق داد. در این راستا، از منظر فقه فردی اگر پاداشی که در ازای فعالیت استخراج ارز مجازی پرداخت می‌شود، امری باشد که در نظام اقتصادی، عوض و مابه ازاء معتبر نداشته باشد، عقد باطل است. از منظر فقه حکومتی نیز، پرداختن به فعالیت استخراج ارزهای مجازی‌ای که به تقویت حکومت اسلامی منجر گردند، جایز بوده و باید مورد توجه قرار گیرند. در مقابل، استخراج ارزهایی که موجب استیلاء نظام سلطه بر حکومت اسلامی شوند، جایز نیست؛ به عنوان نمونه: استخراج ارز مجازی بیت کوین، به علت اهداف و سازوکار فنی، به مثابه کمک کردن به یک نظام پولی‌ای است که در آن، خلق پول و قدرت حاکمیت پولی، از حاکمیت حکومت اسلامی خارج بوده و در نگاه کلان، ممکن است که به استیلاء نظام سلطه بر حکومت اسلامی منجر شود و جایز نیست.

البته این حکم بدان معنا نیست که مزایای ارزهای مجازی نادیده گرفته شود و به صورت دائمی، نهی شرعی بر ماهیت استخراج تمام ارزها داشته باشد، بلکه قابلیت انطباق فقه با مسائل مستحدثه، ما را به این موضوع رهنمون می‌کند که به تبع رفع این نواقص، حکم نیز به تناسب آن تغییر خواهد کرد. در نتیجه باید به دنبال کشف روش‌های مختلفی بود که امکان ارزش‌گذاری بر ماهیت خلق شده از استخراج را دارد و الگوی ایجابی مبتنی بر ابزارها و فناوری پیشرفته موجود امکان‌پذیر است.[39]

 

حکم استخراج ارز دیجیتال در کشورهای اروپایی

پرسش: آیا مسلمان در کشورهای اروپایی که قوانین ارز دیجیتال مربوط به خود را دارند، می‌تواند اقدام به استخراج ارز دیجیتال کند و در آن کشورها با افراد غیر مسلمان معامله کند؟

پاسخ آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

باسمه تعالی

1. هرگونه اقدامی در راستای استخراج بیت کوین و معاملۀ آن حرام است و در این مسأله فرقی نیست که این کار در جمهوری اسلامی ایران یا سایر کشورها انجام شود.
2. استخراج سایر رمزارزها یا معامله با آن‌ها در صورتی که اشکالات بیت کوین را نداشته باشند، اشکال ندارد.[40]

 

حکم خرید و فروش ارزهای دیجیتال ایرانی

پرسش: حکم ارزها و توکن‌های دیجیتال داخلی؛ مانند یوزکوین و پیمان که ایرانی هستند و مجوز هم دارند چیست؟

پاسخ:

معامله‌ ارزهای دیجیتال اگر منع قانونی نداشته باشد جایز است، اما برخی فقها به دلیل وجود ابهام و عدم پشتوانه برای این ارزها، معامله آن‌را جایز نمی‌دانند. پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، به تفصیل چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

به‌طور کلی حکم خرید و فروش و تولید ارزهای دیجیتال، تابع قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران است.

حضرت آیت الله العظمی علوی گرگانی (مد ظله العالی):

این‌گونه ارزهای دیجیتال، چنان‌چه دارای پشتوانه و اعتبار حکومتی یا بین‌المللی باشد و معامله با آنها موجب فریب و غش نباشد اشکال ندارد و تعیین مصداق بر عهده کارشناسان و عرف مردم است.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

با توجه به ابهامات زیادی که این نوع ارزها دارند؛ از جمله این‌که منشأ استخراج آنها روشن نیست و نیز غالبا اعتبار آن از سوی دولت‌ها پذیرفته نشده و همچنین منشأ سوء استفاده‌های زیادی شده است، معامله، سرمایه‌گذاری و درآمد حاصل از آنها جایز نیست.[41]

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

باسمه تعالی

1. به طور کلی اگر ارز دیجیتالی مالیت عرفی داشت و مانع شرعی در میان نبود، شرعاً قابل معامله است. به عبارت دقیق‌تر اگر در نظر عموم مردم دارای ارزش مالی (مالیت عرفی) باشد و مانع شرعی (مثلاً احتمال ضرر قابل توجه) در آن نباشد، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و خرید و فروش آن جایز است.
2. در هر مورد باید ضمن شناخت دقیق آن رمزارز،[42] وجود موانع شرعی یا عدم آن بررسی شود.[43]

 

حکم دریافت پول بابت آموزش و تحلیل ارزهای دیجیتال

پرسش: آیا آموزش و تحلیل قیمتی ارزهای دیجیتال؛ از جمله بیت کوین و اتریوم، منع شرعی دارد؟ حکم دریافت پول بابت آموزش و تحلیل ارزهای دیجیتال؛ از جمله بیت کوین به چه صورت می باشد؟

پاسخ: آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

باسمه تعالی

1. آموزش و تحلیل رمزارزهای حلال و دریافت اجرت برای این کار جایز است.
2. آموزش و تحلیل رمزارز نامشروع؛ مانند بیت کوین در مواردی که به نفع نظام اسلامی و مسلمین باشد؛ مثلاً برنامه‌ریزی‌های اقتصادی کشور مبتنی بر آن باشد، جایز است و دریافت اجرت برای این کار اشکال ندارد، در غیر این صورت جایز نیست و دستمزد این کار نیز حرام است.[44]

 

حکم فقهی تعیین بیت کوین به عنوان مهریه

صحت مهریه در اسلام، دارای شرایطی است که یکی از آنها مالیت داشتن عرفی و شرعی است.[45] از پاسخ فقها و مراجع عظام تقلید در باب استخراج و خرید و فروش بیت کوین، می‌توان دریافت، کسانی که به مالیت عرفی و شرعی و قانونی بیت کوین قائل هستند، تعیین آن به‌عنوان مهریه را قبول دارند. در مقابل، آن‌هایی که معتقدند ارزهای دیجیتالی؛ از جمله بیت کوین؛ مالیت عرفی و شرعی و قانونی ندارند، طبعا تعیین آنها به عنوان مهریه را نمی‌پذیرند.

به عنوان نمونه، برخی از اندیشمندان حوزه اقتصاد اسلامی معتقدند:

«بیت کوین هرچند به لحاظ سهولت نقل و انتقال و ارزانی آن و توهم ناشناخته بودن طرفین معاملات و گمان عدم تسلط کشور یا سازمان یا شخصی خاص بر آن، دارای مالیت و ارزش عقلایی است، ولی به جهت شناخته شدن اطراف معامله و کنترل تمام معاملات و ثبت آنها توسط پروتکل بیت کوین که بر اساس تکنولوژی بلاک چین (Blockchain) صورت می‌گیرد و احتمال قریب به یقین، تسلط استکبار جهانی (به احتمال زیاد NSA در آمریکا) بر این پروتکل و در اختیار داشتن اکثریت سکه‌های Bitcion توسط آنها و امکان شناختن تمام معاملات پنهان و روش‌های انتقال پول و دور زدن تحریم‌هایی که از این ابزار در آنها استفاده می‌شود، بیت کوین فاقد ارزش و مالیت شرعی است، و ورود در سامانه آن برای خرید این رمزارز یا انجام نقل و انتقال آن و هم‌چنین هرگونه اقدامی در راستای استخراج آن از نظر شرعی ممنوع می‌باشد، البته اگر کسی به صورت قهری از طریق مثلا ارث، مالک بیت کوین شود، باید در اسرع وقت نسبت به تبدیل آن به ارز یا کالای دیگری اقدام کند و این تبدیل نباید با انتقال بیت کوین به یک مسلمان یا خروج این دارایی از محدوده دارایی‌های امت اسلامی صورت پذیرد».[46]

 

ارزهای دیجیتال در قانون جمهوری اسلامی ایران

به کارگیری ارزهای مجازی در قانون جمهوری اسلامی ایران –تا کنون- ممنوع اعلام شده است. در جلسه سی‌ام شورای عالی مبارزه با پول‌شویی در تاریخ 9 دی ماه 1396ش، به کارگیری ابزار بیت کوین و سایر ارزهای مجازی در تمامی مراکز پولی و مالی کشور ممنوع اعلام شد. حوزه نظارت بانک مرکزی نیز با توجیه پیش‌گیری از وقوع جرائم از طریق ارزهای مجازی، موضوع ممنوعیت به کارگیری ارزهای مجازی را به بانک‌ها ابلاغ کرد. روابط عمومی بانک مرکزی به عنوان اعلام کننده مصوبه شورای عالی مبارزه با پول‌شویی اعلام کرد که تمام شعب و واحدهای تابعه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و صرافی‌ها، باید از انجام هرگونه خرید و فروش ارزهای مذکور و یا انجام هرگونه اقدامی که به تسهیل و یا ترویج ارزهای یاد شده بینجامد، به طور جد اجتناب کنند.[47]

 

کتاب‌نامه مقاله ارز دیجیتال

1. آذرنیوا، محمد؛ «اتریوم چیست؟ آموزش خرید و کیف پول‌ها»؛ سایت ارز دیجیتال، ۱۹ مهر ۱۳۹۹ش.
2. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی زید عزّه.
3. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی مد ظلّه العالی.
4. پایگاه اطلا‌ع‌رسانی پلیس فتا.
5. جزيرى، عبد الرحمن/ غروى، سيد محمد/ ياسر مازح؛ الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البيت وفقاً لمذهب أهل البيت عليهم السلام‌؛ دار الثقلين‌، چاپ اول، بیروت، 1419ق.‌ ‌
6. جعفری، حسین، «ارز دیجیتال؛ راه‌کاری برای معضل تحریم‌‌ها»، سایت روزنامه فرهیختگان، 06/08/1399ش.
7. خبرگزاری رسا.
8. رجبی، ابوالقاسم؛ «ارز مجازی: قانون‌گذاری در کشورهای مختلف و پیشنهادها برای ایران»؛ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شهریور 1397ش.
9. سایت ارز دیجیتال.
10. سایت اسلام کوئست.
11. سایت پرسمان.
12. سایت خانه سرمایه.
13. سایت نور مگز؛ «ظهور و گسترش پول دیجیتالی (بیت کوین) فرصت‌ها و تهدیدها»؛ امنیت اقتصادی، شماره 45، دی 1396.
14. سایت ویکی پدیا.
15. سایت هدانا.
16. شعبانی، امیر محسن/ محسنی دهکلانی، محمد/ابراهیمی، سعید؛ «بررسی تطبیقی قانونی‌سازی بیت کوین»؛ پژوهش‌نامه حقوق تطبیقی، دوره چهارم، شماره 5، بهار و تابستان 1399ش.
17. عیوضلو، حسین/ موسویان، دکتر سید عباس/ رضائی صدرآبادی، محسن/ نوری، جواد، «تحلیل فقهی اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام»؛ (مطالعه موردی بیت‌کوین)، معرفت اقتصاد اسلامی، شماره 21، پاییز و زمستان 1398ش.
18. محمدزاده، احمد و رضائی صدرآبادی، محسن؛ «چگونگی کاهش ریسک و هزینه انتقال بین‌المللی وجوه (مطالعه موردی پول مجازی ریپل)؛ تازه‌‌های اقتصاد، ویژه‌نامه – شماره 3، بهمن 1396ش.

 

[1]. ویکی پدیا، «پول الکترونیکی».

[2]. رجبی، ابوالقاسم، «ارز مجازی: قانون‌گذاری در کشورهای مختلف و پیشنهادها برای ایران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ص 2.

[3]. همان؛ ویکی پدیا، «پول الکترونیکی»؛ سایت خانه سرمایه، «بهترین ارز دیجیتال برای سرمایه گذاری و خرید کدام است؟».

[4]. سایت خانه سرمایه، «کریپتوکارنسی یا ارز دیجیتال چیست و چگونه استخراج می‌شود؟».

[5]. سایت ارز دیجیتال، «ارز دیجیتال چیست؟».

[6]. سایت خانه سرمایه، «کریپتوکارنسی یا ارز دیجیتال چیست و چگونه استخراج می‌شود؟».

[7]. ویکی پدیا، «پول الکترونیکی».

[8]. ائی گلد (به انگلیسی: E-gold) یک واحد پول طلای دیجیتال بود؛ که تحت عنوان شرکت طلا و نقره ریسرو زیرنظر ای گلد با مسئولیت محدود فعالیت می‌کرد. این شرکت به کاربران خود این امکان را می‌داد که یک حساب در وب سایت آن‌ها برحسب گرم طلا (یا هر فلز با ارزش دیگری) باز کنند ونیز توانایی انتقال سریع از ارزش به دیگر حساب‌های ای گلد را می‌داد. ویکی پدیا.

[9]. ویکی پدیا، «پول الکترونیکی».

[10]. سایت خانه سرمایه، «کریپتوکارنسی یا ارز دیجیتال چیست و چگونه استخراج می‌شود؟».

[11]. پول دیجیتالی پی‌پال، یک پول مجازی متمرکز بوده که تحت نظارت و مدیریت شرکتی با همین نام انتشار یافته است. در پول‌های دیجیتالی متمرکز، پول انتشار یافته توسط ارزهای سنتی و به طور معمول یکی از ارزهای پرقدرت و باثبات پشتیبانی می‌شود؛ برای مثال، پشتوانه پی‌پال دلار است. سایت نور مگز، «ظهور و گسترش پول دیجیتالی (بیت کوین) فرصت‌ها و تهدیدها»، امنیت اقتصادی، شماره 45، ص 75.

[12]. شعبانی، امیر محسن/ محسنی دهکلانی، محمد/ابراهیمی، سعید، «بررسی تطبیقی قانونی سازی بیت کوین»، پژوهش‌نامه حقوق تطبیقی، دوره چهارم، شماره 5، ص 211.

[13]. سایت خانه سرمایه، «بیت کوین چیست و چگونه کار می کند؟ به همراه قیمت و نمودار لحظه ای آن».

[14]. همان.

[15]. آذرنیوا، محمد، «اتریوم چیست؟ آموزش خرید و کیف پول‌ها»، سایت ارز دیجیتال.

[16]. محمدزاده، احمد و رضائی صدرآبادی، محسن، «چگونگی کاهش ریسک و هزینه انتقال بین‌المللی وجوه (مطالعه موردی پول مجازی ریپل)»، تازه‌‌های اقتصاد، ویژه‌نامه – شماره 3، ص 72 و 73.

[17]. کوین، پولی دیجیتال است که با استفاده از تکنیک‌های رمزگذاری ایجادشده و ارزش را در طول زمان ذخیره می‌کند. کوین درواقع یک معادل دیجیتالی پول است که بیت‌کوین مشهورترین نمونه آن است. سایت خانه سرمایه، «تفاوت کوین و توکن».

[18]. به فرآیند معتبر ساختن تراکنش افراد دیگر توسط کامپیوتر و سپس افزودن آن‌ به یک لیست بلند و عمومی به نام بلاک چین که تراکنش‌های دیگر را نیز شامل می‌شود، «Mining» یا استخراج ارز دیجیتال می‌گویند. همان، «ماینینگ یا استخراج ارز دیجیتال چیست و چگونه انجام می‌شود؟».

[19]. کلمه پلتفرم (Platform)؛ به معنای سکو است. هم‌چنین معمولاً سکوها و قسمت‌هایی از سالن‌ها که ارتفاع‌شان از بقیه‌ سالن بالاتر است، پلتفرم نامیده می‌شوند. طی قرون اخیر، هرگاه کسی روی سکویی می‌رفته که بهتر دیده شود، آن سکو پلتفرم نامیده می‌شده است.

تعریف مدل کسب و کار پلتفرمی چیست؟ پلتفرم یک کسب و کار است. پلتفرم ها از طریق ایجاد تعامل (Interaction) ارزش آفرینی می‌کنند. پلتفرم‌ها تعامل را میان تولیدکنندگان بیرونی و مصرف‌کنندگان بیرونی ایجاد می‌کنند و شکل می‌دهند. بخشی مهمی از نقش پلتفرم، ایجاد زیرساخت برای شکل‌گیری تعامل‌ها و نیز تعیین چارچوب و قواعد حاکم بر این تعامل‌هاست. مهم‌ترین ویژگی پلتفرم این است که به جای تولید و عرضه‌ محصول، فضا و زیرساختی برای رابطه‌ میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان یک محصول (کالا یا خدمت) ایجاد می‌کند.

اینستاگرام، فیس بوک، لینکدین، آمازون، اوبر و گوگل (در نقش موتور جستجو)، تنها نمونه‌هایی از پلتفرم‌های بین‌المللی محسوب می‌شوند. در فضای اینترنت کشور ایران نیز می‌توان از آپارات، دیجی‌کالا، بلاگفا، باما، دیوار، شیپور و نیز اسنپ، تپ‌سی، کلوب، پونیشا، لست سکند و کافه بازار، به عنوان مثال‌های خوبی از پلتفرم‌های موفق و پرمخاطب داخلی نام برد. پایگاه اطلا‌ع‌رسانی پلیس فتا، «تعریف پلتفرم چیست؟ کسب و کارهای پلتفرمی چگونه کار می‌کنند؟».

[20]. سایت خانه سرمایه، «لایت کوین چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟ به همراه قیمت لحظه‌ای آن».

[21]. سایت خانه سرمایه، «شبکه و ارز دیجیتال ترون چیست؟ به همراه قیمت لحظه‌ای آن».

[22]. اثبات کار؛ مکانیسم اجماعی است که برای جلوگیری از حملات هرزنامه‌ای و وقفه در دسترسی کاربر مجاز به شبکه‌ رایانه‌ای استفاده می‌شود. این کار با اصطلاحات بسیار ساده‌ای صورت می‌پذیرد و فرستنده‌ پیام (درخواست‌کننده) را ملزم به انجام کارهایی می‌نماید، که معمولاً شامل زمان پردازش رایانه است، قبل از این‌که پیام توسط گیرنده (ارائه‌دهنده) ارسال و تأیید گردد. ویژگی اصلی سیستم اثبات کار، عدم تقارن آن می‌باشد، به این معنا که فرستنده‌ پیام برای تهیه‌ آن به مدتی زمان نیاز دارد تا ثابت کند که کار انجام شده است، با این وجود گیرنده می‌تواند در زمان بسیار کمی تأیید نماید که کار توسط فرستنده انجام شده است. سایت خانه سرمایه، «الگوریتم اثبات کار (Proof of work) چیست؟ و در بیت کوین چگونه کار می کند؟».

[23]. Stellar Core، نرم‌افزاری است که گره‌ها بر روی شبکه از آن استفاده می‌کنند تا به اجماع و تراکنش‌های معتبر برسند.

[24]. سایت خانه سرمایه، «ارز دیجیتال استلار چیست و مزایای آن کدامند؟ به همراه قیمت لحظه‌ای آن».

[25]. سایت خانه سرمایه، « ارز دیجیتال مونرو چیست؟ به همراه قیمت لحظه ای آن»

[26]. جعفری، حسین، «ارز دیجیتال؛ راه‌کاری برای معضل تحریم‌‌ها»، سایت روزنامه فرهیختگان، 06/08/1399ش.

[27]. دراصطلاح عامه از پول‌شویی اغلب به عنوان تبدیل پول کثیف به پول تمیز یاد می‌شود. به طورکلی عمل تبدیل و مخفی نگه داشتن درفرایند پول‌شویی امری حیاتی شمرده می‌شود؛ ازاین رو شاید ساده‌ترین تعریف از پول‌شویی عبارت ‌است از: فرایند تبدیل پول نقد یا سایردارایی‌ها که از فعالیت جنایت‌کارانه ناشی شده است، با این هدف که وانمود شود که این دارایی‌ها از یک منبع قانونی و مشروع حاصل شده‌اند، اما در رابطه با منابع عمده‌ای که غالباً درمورد در‌آمدهای ناشی از جنایات ذکر می‌شود، می‌توان به این موارد اشاره نمود: قاچاق، کلاه‌برداری، فروش کالاهای مسروقه، حمل و نقل مواد مخدر و جنایت‌های مالی (کلاه‌برداری‌های بانکی، کلاه‌برداری از طریق کارت اعتباری، تقلب درسرمایه‌گذاری، تقلب در پیش پرداخت، کلاه‌برداری ازطریق اعلام ورشکستگی، اختلاس و نظایر آنها). سایت پرسمان، «تعریف پول‌شویی و مقابله با پول‌شویی».

[28]. جعفری، حسین، «ارز دیجیتال؛ راه‌کاری برای معضل تحریم‌‌ها»، سایت روزنامه فرهیختگان، 06/08/1399ش.

[29]. رجبی، ابوالقاسم، «ارز مجازی: قانون‌گذاری در کشورهای مختلف و پیشنهادها برای ایران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ص 9.

[30]. خبرگزاری رسا، «حكم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال و بیت كوین در نظر مراجع».

[31]. استفتاء سایت اسلام کوئست از دفتر آیت الله العظمی سیستانی مدّ ظله العالی؛ استفتاء شفاهی سایت اسلام پدیا از دفتر معظم له.

[32]. استفتاء سایت اسلام کوئست از دفتر آیت الله العظمی شبیری زنجانی مدّ ظله العالی.

[33]. استفتاء سایت هدانا از دفتر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدّ ظله العالی.

[34]. استفتاء سایت اسلام کوئست از دفتر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدّ ظله العالی.

[35]. استفتاء سایت اسلام کوئست از دفتر آیت الله العظمی نوری همدانی مدّ ظله العالی.

[36]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی مد ظلّه العالی، «خرید و فروش بیت کوین».

[37]. استفتاء سایت هدانا از دفتر آیت الله العظمی هاشمی شاهرودی (رحمة الله علیه).

[38]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی دامت برکاته، «آیا فتوای منتشر شده از آیت الله هادوی تهرانی…».

[39]. عیوضلو، حسین/ موسویان، دکتر سید عباس/ رضائی صدرآبادی، محسن/ نوری، جواد، «تحلیل فقهی اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام»؛ (مطالعه موردی بیت‌کوین)، معرفت اقتصاد اسلامی، شماره 21، ص 57 و 71.

[40]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته)، «آیا مسلمان در کشورهای اروپایی که قوانین ارز دیجیتال…».

[41] . استفتاء سایت اسلام‌کوئست از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، علوی گرگانی، مکارم شیرازی (مد ظلهم العالی).

[42] . منظور از این عبارت آن است که مکلف باید از طرق مختلف؛ مثلاً سؤال از متخصصان بازار رمزارزها، نسبت به ماهیت این رمزارز تحقیق کند تا معلوم شود این رمزرارز خاص، اولاً در نظر عموم مردم دارای ارزش مالی (مالیت عرفی) است و ثانیاً مانع شرعی هم در آن وجود ندارد؛ مثلاً همین که مشخص نباشد که این رمزارز متعلق به چه کسی است و هیچ سازمانی رسماً تولید و پشتیبانی آن را قبول نکرده باشد، احتمال ضرر قابل توجه در پی خواهد است و این احتمال ضرر یکی از موانع شرعی است. در خصوص هر رمزازی باید این تحقیق صورت گیرد. اگر بعد از تحقیق، مالیت عرفی و عدم مانع شرعی احراز شد، خرید و فروش آن رمزارز شرعاً جایز خواهد بود. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی دامت برکاته، «منظور از شناخت دقیق رمز ارز…».

[43] . همان، «حکم ارزها و توکن‌های دیجیتال داخلی…».

[44]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی دامت برکاته، «حکم دریافت پول بابت آموزش و تحلیل ارزهای دیجیتال».

[45]. جزيرى، عبد الرحمن/ غروى، سيد محمد/ ياسر مازح؛ الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البيت وفقاً لمذهب أهل البيت عليهم السلام‌، ج 4، ص 170.

[46]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی زید عزّه، «فتوای آیت الله هادوی تهرانی در خصوص یک رمز ارز (بیت کوین Bitcoin)».

[47]. رجبی، ابوالقاسم، «ارز مجازی: قانون‌گذاری در کشورهای مختلف و پیشنهادها برای ایران»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ص 18 و 19.