کپی شد
اخلاق و صفات اسماعیل ذبیح الله (علیه السلام) از دیدگاه قرآن
قرآن كريم در بعضی از آیات خود تعدادی از اوصاف ويژه حضرت اسماعيل (عليه السلام) و اوصاف مشترک آن حضرت با ديگر پيامبران را بیان نموده که در این مقال مختصر به آنها اشاره می شود:
- بردبارى: خداوند متعال در قرآن کریم ويژگى و خُلق حلم را، تنها براى اسماعيل و ابراهيم (علیهما السلام) به كار برده است. در آنجا که می فرماید: «ما او [ابراهيم] را به نوجوانى بردبار و صبور بشارت دادیم».[1]
نکته قابل توجه اینکه؛ روايات فراوانى بشارت به «غلام (پسر) حليم» را مژده به تولد اسماعيل دانسته اند. همراه شدن دو ويژگى حلم با جوانى در اسماعيل از امتيازات برجسته وى دانسته شده؛ زيرا اين دو معمولا با هم جمع نمى شوند.[2]
- صبر و شكيبايى: در برخی از آيات قرآن، از اسماعيل و ذوالكفل با صفت صابر و شكيبا ياد شده است؛ «و اسماعيل و ادريس و ذا الكفل را (به ياد آور) كه همه از صابران بودند».[3] به گفته برخى مراد از صابر‌بودن اسماعيل، بردبارى او بر ذبح[4] يا استقامت او در سرزمينى بدون كشت و پرداختن به بناى كعبه است.[5]
- نيكى و نيكوكارى: قرآن کریم آن حضرت را همراه با بعضی از پیامبران (اليسع و ذوالكفل)، از نیکان می شمارد؛ «و اسماعيل و ادريس و ذا الكفل را (به ياد آور) كه همه از صابران بودند».[6]
- صادِق بودن در وفای به وعده: براساس نظر بعضی از مفسران که لقب «صادق الوعد» را برای حضرت اسماعیل می دانند، خصوصیت «وفا کردن به وعده»، از صفاتی است که قرآن مجید آن را برای آن حضرت بیان نموده است؛ «و در اين كتاب (آسمانى) از اسماعيل (نيز) ياد كن، كه او در وعده هايش صادق (راستگو) بود …».[7]
- امر كننده به نماز و زكات: در مورد این صفت نیز همان عبارت فوق (بند 5) که در باره «صادق الوعد» آمده بود، وارد است. چرا که این صفت در ادامه همان آیه ای است که سخن از صادق الوعد به میان آورده است؛ «او همواره خانواده اش را به نماز و زكات فرمان مى داد …».[8]
- مرضىّ پروردگار: در باره این صفت نیز همان عبارت فوق (بند 5) که در باره «صادق الوعد» آمده بود، وارد است. چرا که این صفت در ادامه همان آیه ای است که سخن از صادق الوعد به میان آورده است؛ «… و همواره مورد رضايت پروردگارش بود».[9] به نظر مى رسد اين جمله نهايت مدح باشد؛ زيرا كسى «مرضىّ» خدا است كه در هر طاعتى به بالاترين درجه آن نايل شود.
- برخودار از رحمت خاص الهى: خداوند تعالی آن حضرت را همراه با ادريس و ذا الكفل در رحمت خاص خود وارد کرده است؛ «و ما آنان را در رحمت خود وارد ساختيم …».[10]
- صالح و شايسته: خداوند متعال آن حضرت را نیز همراه با ادريس و ذا الكفل از جمله صالحین و شایستگان شمرده است؛ «… چرا كه آنها از صالحان بودند».[11]
- هدايت يافته و الگوى هدايت: در قرآن کریم یکی از صفاتی که برای حضرت اسماعیل و برخی دیگر از انبیای الهی ذکر شده، این است که ایشان را از جمله کسانی که خداوند او را هدایت نموده و هدایت او را مورد اقتدای پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) قرار داده، معرفی نموده است؛ «و اسماعيل و يَسَع و يونس و لوط … اينان كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده، پس به هدايت آنان اقتدا‌كن».[12]
البته باید توجه داشت که خداوند ایشان را به توحيد[13] يا به صبر هدايت كرده[14] و اقتداى پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) به هدايت پيامبران پيشين، در توحيد و تنزيه پروردگار، اخلاق نيكو و برجسته، از جمله صبر بر اذيت جاهلان يا اقتدا به شرايع آنان، جز احكامِ ويژه شريعت اسلام است.[15]
- برترى بر جهانيان: خداوند تعالی آن حضرت، همراه با اليسع، يونُس و لوط را بر بسیاری از مردم عصر خويش مقدم داشته و برتری داده است؛ «و اسماعيل و اليسع و يونس و لوط را و همه را بر جهانيان برترى داديم».[16]
[1].«فَبَشَّرنهُ بِغُلم حَليم»؛ صافّات، 101.
[2]. آلوسى، سيد محمود، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، تحقيق: على عبدالبارى، عطية، ج 12، ص 122.
[3]. «و اِسمـعيلَ واِدريسَ وذَا الكِفلِ كُلٌّ مِنَ الصّـبِرين»؛ انبياء، 85.
[4]. قرطبي، محمد بن أحمد، الجامع لأحكام القرآن (تفسير قرطبی)، تحقيق: البردوني، أحمد و أطفيش، إبراهيم، ج 11، ص 327.
[5]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تحقيق: بلاغی، محمد جواد، ج 7، ص 94.
[6]. «وَ اذْكُرْ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ ذَا الْكِفْلِ وَ كُلٌّ مِنَ الْأَخْيار»؛ ص، 48.
[7]. «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ …» ؛ مریم، 54.
[8]. «وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ …» ؛ مریم، 55.
[9]. «… وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا»؛ مریم، 55.
[10]. «وَ أَدْخَلْناهُمْ في رَحْمَتِنا …»؛ انبياء، 86.
[11]. «… إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحين»؛ انبياء، 86.
[12].«واِسمعيلَ واليَسَعَ ويونُسَ ولوطًا … اُولئِكَ الَّذينَ هَدَى اللّهُ فَبِهُدهُمُ اقتَدِهُ»؛ انعام، 86 ـ 90.
[13]. محمد بن عمر، فخر رازى، مفاتيح الغيب (تفسير کبیر)، ج 13، ص 56.
[14]. مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج 4، ص 513.
[15]. مفاتيح الغيب (تفسير کبیر)، ج 13، ص 56.
[16]. طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، ج 7، ص 243؛ «وَ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ يُونُسَ وَ لُوطاً وَ كلاًّ فَضَّلْنا عَلَى الْعالَمينَ»؛ انعام، 86.