احکام زن

حیض

حیض خونی است که غالباً در هر ماه چند روزی از رحم زن‌ها خارج می شود و زن را در موقع دیدن خون حیض، حائض می گویند. احکام حیض از مسائل مختص بانوان است که مسائل مختلفی را به خود اختصاص داده است.

نفاس

از وقتی که اولین جزء بچه از شکم مادر بیرون می آید هر خونی که زن می بیند، خون نفاس است. و زن را در حال نفاس، (نفساء) می گویند.[1] حداقل مدت نفاس یک لحظه و حداکثر آن 10 روز می باشد.

استحاضه

یکی از خون هایی که از زن خارج می شود خون استحاضه است و زن را در موقع دیدن خون استحاضه، مستحاضه می گویند.[2]

خون استحاضه در بیشتر اوقات زردرنگ و سرد است و بدون فشار و سوزش بیرون می آید، و غلیظ هم نیست، ولی ممکن است گاهی سیاه یا سرخ و گرم و غلیظ باشد و با فشار و سوزش بیرون آید.[3]

ترشحات بعد از دوره عادت

در بعضی از موارد بعد از تمام شدن ایام حیض، ترشحاتی از زن دیده می شود که او حکم آن را نمی داند و در صورتی که زن علم به این حکم نداشته باشد، تکلیف اعمال گذشته او چیست؟ حکم این مسئله در پاسخ دفاتر مراجع تقلید روشن می شود؛

دفتر آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی):

به طور کلى اگر خون نباشد حکم حيض را ندارد، و اگر خون باشد اگر چه به صورت لکه هاى زرد رنگ و از ده روز تجاوز نکند همه آن لکه ها محکوم به حيض است و در اين فرض با فرض جهل و اعتقاد به جواز اعمال گذشته، مکلف حرامی مرتكب نشده است، و چنان چه از 10 روز تجاوز کرد استحاضه می باشد.[4]

دفتر آیت الله سیستانی (مد ظله العالی):

آب هایی که قبل از عادت ماهانه خارج می شود تا وقتی که صدق خون نکند حکمی ندارد و اگر به هنگام وارسی خود در اواخر عادت ماهیانه بر روی پنبه، زردی ببیند، به معنای استمرار عادت ماهیانه محسوب می شود ـ مادامی که از ده روز تجاوز نشده باشد ـ و اگر ترشحات دیگری غیر از خون ببیند ربطی به عادت ماهیانه ندارد و محکوم به طهارت است هرچند رنگش رو به زردی باشد.

دفتر آیت الله مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

در صورتی که در یادگیری احکام کوتاهی نکرده باشد، اشکالی ندارد و از این به بعد باید دقّت بیشتری کند و چنانچه از ده روز بگذرد به مقدارى که در ماه هاى قبل خون مى دیده عادت ماهانه قرار مى دهد، و بقیّه حکم استحاضه دارد. و اگر از ده روز تجاوز نکند همۀ آن حیض محسوب مى شود.

پاسخ آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:

اگر نماز یا عملی که مشروط به طهارت از حدث است بدون غسل حیض انجام شده است و آن عمل دارای قضا باشد، باید آن را قضا کرد. البته اگر مکلف در آن زمان از مسأله خبر نداشته باشد و جهل وی ناشی از قصور باشد، گناهی مرتکب نشده است.

همچنین نماز هایی که در حال حیض قبل از پاک شدن خوانده شده است، باطل است و قضا ندارد.

واجبات مستحاضه

کارهایی بر مستحاضه واجب است که در این­جا به آن می پردازیم:

1. وارسی و آزمایش کردن؛ بنابر احتیاط واجب، مستحاضه باید پیش از انجام هر نماز خود را وارسی کند که استحاضه وی از کدام قسم است.[5]

2. تطهیر خود و تعویض یا تطهیر پنبه بهداشتی برای هر نماز؛ به فتوای بیشتر فقها،[6] مستحاضه باید برای هر نماز پنبه را عوض کرده و به فتوای همه فقها، ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده با آب، پاک نماید.[7]

3. وضو برای هر نماز و یا هر کاری که نیاز به وضو دارد؛ برای هر نماز و هر کاری که باید وضو داشته باشد باید ـ در صورت خون دیدن ـ وضو بگیرد.[8]

4. غسل برای استحاضه متوسطه و کثیره؛ برای استحاضه متوسطه در هر شبانه روز یک غسل قبل از نماز صبح و قبل از اولین نمازی که خون دیده لازم است،[9] و برای استحاضه کثیره قبل از تمام نمازها غسل لازم است به جز نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا که اگر بخواهد آن دو را با هم بخواند یک غسل برای هر دو کافی است.[10]

5. جلوگیری از خروج خون؛ زن مستحاضه باید قبل از وضو و غسل و بعد از آن و در حال نماز و در روزی که روزه است تا حدی که ضرر نداشته باشد[11] از بیرون آمدن خون جلوگیری کند.[12]

6. پس از تمام شدن وضو و غسل، فوراً مشغول نماز شود؛ مستحاضه اگر احتمال دهد که قبل از نماز، یا در حال نماز، از او خون خارج خواهد شد، باید پس از وضو و غسل، بدون فاصله نماز بخواند. البته این مسأله منافات با گفتن اذان و اقامه، خواندن دعاهای مستحبی و انجام مستحبات نماز ندارد؛ بنا بر این اگر در اول وقت، وضو و غسل بسازد ولی بی درنگ نماز نخواند، نمازش باطل است مگر بداند از وقتی مشغول وضو و غسل شده، خون بند آمده است.[13]

7. تأخیر نماز به انتظار پاکی؛ اگر بعد از وضو و غسل، خون در ظاهر قطع شود و مستحاضه بداند که اگر نماز را تأخیر بیندازد، به مقداری که وضو و غسل و نماز را به جا آورد، به کلی پاک می شود، باید نماز را به تأخیر بیندازد و موقعی که به کلی پاک شد، وضو و غسل را دوباره به جا آورده و نماز بخواند.[14]

8. غسل پایانی؛ مستحاضه کثیره وقتی به کلی از خون پاک شد باید غسل کند؛ ولی اگر بداند از وقتی که برای نماز پیش، مشغول غسل شده دیگر خون نیامده، لازم نیست دوباره غسل نماید. و اما در بارۀ مستحاضه متوسطه، باید گفت: تمامی فقها حکم آن را با کثیره یکی دانسته اند؛ ولی بعضی مانند حضرت آیة الله مکارم که متوسطه را به قلیله ملحق کرده اند و بعضی مانند حضرت آیة الله سیستانی فرموده اند: مستحاضه متوسطه پس از پاک شدن لازم نیست غسل کند.[15]

2. بر مستحاضه، نماز آیات نیز واجب می شود، و همان کارهایی که برای نماز یومیه بر او واجب بود، برای نماز آیات نیز باید انجام بدهد؛ ولی نمی تواند نماز یومیه و آیات را با یک غسل بخواند، اگر چه «آیه» در وقت آن نماز اتفاق افتاده باشد.[16]

محرمات مستحاضه

برخی از اعمال بر مستحاضه حرام است که در ذیل به آن اشاره می کنیم.

1. مستحاضه متوسطه و کثیره قبل از غسل کردن، جایز نیست به مسجد (و در آن­چه شرطش داشتن وضو است.[17]) داخل شود و در آن جا توقف کند.[18] [19]

2. مستحاضۀ متوسطه و کثیره برای قرائت سوره هایی که سجده واجب دارد،[20] باید غسل کنند.

3. بنابر احتیاط واجب، مستحاضه حتی با وضو و غسل هم خطوط قرآن را مس نکند،[21] و عده ای از مراجع مسّ خطوط قرآن را در غیر اوقات نماز اشکال می کنند[22] و اما بقیه فقها فرموده اند: با وضو و غسل می تواند مس کند، ولی احتیاط مستحب آن است که مطلقاً مسح نکنند.

4. مستحاضه قبل از انجام غسل، همبستری با همسر برای او جایز نیست و بعد از غسل جایز است و همان غسلی که برای نماز انجام داده کافی است (اگر همبستری در وقت همان نماز باشد)، و اما قبل از وقت نماز غسل جداگانه می خواهد.[23]

اعمالی که با استحاضه باطل می شوند

استحاضه باعث می شود اعمالی از شخص مستحاضه باطل شود:

1. اگر خون استحاضه بیرون بیاید هر چند کم باشد موجب بطلان وضو و غسل می شود؛ یعنی یکی از مبطلات وضو و غسل است.[24]

2. در صورتی که مستحاضه در انجام غسل هایش کوتاهی کند بعضی از فقها روزه اش را باطل می دانند؛ زیرا غسل های روزانه را شرط  می دانند و نسبت به غسل های شب گذشته احتیاط واجب دارند و غسل های شب بعد را شرط نمی دانند.[25]

اعمالی که مستحاضه می تواند انجام دهد

شخص مستحاضه می تواند اعمالی را به جا آورد و استحاضه مانع از به جا آوردن آنها نمی باشد:

1. بیشتر فقها فرموده اند: مستحاضه جایز است نمازهای قضایش را بخواند، و اگر بخواهد نماز قضا بخواند باید برای هر نماز کارهایی که برای نماز ادا بر او واجب بود به جا آورد؛ ولی احتیاط مستحب آن است که نماز قضا را در حال استحاضه انجام ندهد و برخی دیگر فرموده اند: فقط در صورتی که بترسد اگر قضا نکند فوت شود جایز است.[26]

2. طلاق مستحاضه صحیح است و به غسل کردن نیازی ندارد.[27] [28]

قضاء نمازهای مستحاضه

مستحاضه باید قضای نمازهایی که به گمان این که حائض است، نخوانده، ولی در واقع مستحاضه بوده است، را به جا آورد؛ چنان چه زنی عادت 7 روزه داشته باشد، ولی استثنائاً بیش از ده روز خون ببیند، باید نمازهای روز هشتم به بعد را قضا کند، در این صورت چند مورد باید روشن شود:

الف. بر فرضی که استحاضه اش متوسطه باشد برای قضای نمازهایی که از روز هشتم به بعد نخوانده آیا غسل لازم است؟

ب. اگر بعد از پاک شدن بخواهد نماز قضای زمان استحاضه را بخواند آیا باید غسل را هم قضا کند؟

ج. با توجه به این­که باید بعد استحاضه متوسطه برای نماز غسل کند زمان شروع استحاضه را قبل از نماز مغرب و عشای روز هفتم حساب کند یا قبل از نماز صبح روز هشتم؟ (با توجه به این­که عادت هفت روزه او در هر دو موقع امکان داشته تمام شود یعنی مدت تمام شدن آن دقیقاً معلوم نبوده قبل از نماز مغرب بوده یا نماز صبح).

د. اگر خیال کرده استحاضه کثیره است و به نیت کثیره غسل کرده و بعد فهمیده قلیله بوده آیا آن غسل کفایت از غسل واجب در زمان قلیله می کند؟

برای روشن شدن این فرض ها به دیدگاه برخی از مراجع معظم تقلید که از سوی دفاترشان بیان شد را ذکر می کنیم.

دفتر آیت الله خامنه ای (مدظله العالی):

الف: برای اولین نمازی که می خواند (غسل) لازم است.

ب: از جواب قبلی مشخص شد.

ج: از نماز مغرب و عشا حساب کند.

د: اگر به قصد وظیفه فعلی انجام داده، کافی است.

دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی):

الف: تا ده روز خونش حیض حساب می شود ولی در صورتی که خون بیش از 10 روز ادامه پیدا کند 7 روز عادت حیض و الباقی استحاضه می باشد.

ب: بعد از آن­که غسل حیض انجام داد می تواند نمازهای قضا و ادا را با همان غسل بخواند و با این پاسخ جواب سؤال های دیگر نیز روشن می شود.

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):

الف: همان غسل که برای اداء نمازهایش انجام می دهد کافی است.

ب: غسل قضا ندارد و بعد از پاک شدن برای انجام نماز قضا غسل لازم نیست مگر همان غسلی که باید برای اداء نمازهایش به جا آورد.

ج: از زمانی که عادت شروع شده است تا همان وقت 7 روز را حساب کند و نمازهای بعدی را قضا نماید و شروع عادت را از وقتی که یقین به حدوث عادت کرده است حساب نماید.

د: استحاضه قلیله غسل ندارد.

دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی (مدظله العالی):

الف و ب: ما معتقد به استحاضه متوسطه نیستیم، استحاضه یا قلیله است و یا کثیره. چنانچه از ده روز بگذرد به مقداری که در ماه های قبل خون می دیده عادت ماهانه قرار می دهد، و بقیه حکم استحاضه دارد. و اگر از ده روز تجاوز نکند همه آن حیض محسوب می شود.

جواب ج:  استحاضه قلیله غسل ندارد.

جنابت زنان

رطوبتی که از زن ها همراه با شهوت خارج می شود، در حکم منی است و باید غسل جنابت کند.[29]

بیرون آمدن منی، (حتی بدون دخول) در خواب هم صورت می گیرد، کم باشد یا زیاد، با شهوت باشد یا بی شهوت، با اختیار باشد یا بی اختیار.[30]

در نتیجه، زن نیز در خواب هم دچار احتلام[31] می شود و چون همراه با بیرون آمدن منی است، باید غسل جنابت کند.

روزه ایام بارداری و شیردهی زنان

خانم بارداری که فارغ شدن او نزدیک است و روزه براى او یا حملش ضرر داشته باشد، روزه گرفتن بر او واجب نيست. چنین زنی بايد براى هر روز يک مد طعام از گندم يا جو و مانند اينها به فقير بدهد و روزه هايى را كه نگرفته است در سال های بعد قضا نمايد.[32]

همچنین زنی که بچه شیر می دهد اگر روزه گرفتن او باعث کم شدن شیر او یا ضرر به طفل شیرخواره داشته باشد روزه گرفتن بر او واجب نیست. و بايد براى هر روز يک مد طعام به فقير بدهد.

و نيز اگر براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست، و بنا بر احتياط واجب بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد. و در هر دو صورت روزه‌هايى را كه نگرفته بايد قضا نمايد.[33]

جهر و اخفات در نماز زنان

بلند خواندن حمد و سوره را (جهر) و آهسته خواندن حمد و سوره را (اخفات) می گویند. جهر و اخفات در نماز زنان را می توان به دو بخش تقسیم کرد:

1. حمد و سوره نماز ظهر و عصر را همیشه باید آهسته بخوانند.[34]

2. امّا حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء، دو صورت دارد:

الف. در صورتی که نامحرم صدایش را نشنود.

در این صورت، زن می تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند.[35]

ب. در صورتی که نامحرم صدایش را می شنود.

در این صورت، اکثر مراجع معظم تقلید، می فرمایند: بنابر احتیاط واجب باید آهسته بخواند.[36]

عده ای دیگر از مراجع عظام تقلید در زمانی که شنواندن صدا به نامحرم حرام است، به آهسته خواندن فتوا می دهند.[37] بنابراین، اگر نمازگزار در جایی که باید نماز را آهسته بخواند عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است،[38] بدیهی است صرفاً به خاطر حضور قلب بیشتر و امثال آن نمی توان شرایط صحت نماز را رعایت نکرد.

خمس اموال زن شاغل

زنی که برای خود کسب و کار دارد و مخارجش را شوهر می دهد، طبق نظر همه مراجع به درآمد او خمس تعلّق می گیرد، ولى اگر مقدارى از آن را در نيازهاى زندگى خرج كرده باشد، تنها بايد خمس باقى مانده را بدهد.[39]

 

حکم انتخاب وطن برای زن

در مورد تبعیت زن از شوهر، در بحث انتخاب وطن، مراجع معظم تقلید فتاوایی را بیان فرموده اند که در این­جا به آن می پردازیم:

آیت الله خامنه ای: مجرد زوجيّت موجب تبعيّت قهرى نمى شود، و زن مى تواند در انتخاب وطن و قصد اقامت تابع شوهر خود نباشد. بله، اگر زن در انتخاب وطن و اعراض از آن تابع اراده همسرش باشد، قصد شوهرش براى او كافى است و شهرى كه همسرش با او براى زندگى دائم و به قصد توطّن به آن­جا رفته است، وطن وى هم محسوب مى‏شود.[40]

آیت الله مکارم شیرازی: اگر قصد زن تبعيّت از شوهر در اين امر بوده باشد، تابع خواهد بود ولى اگر قصدش اين است كه شوهرش را ترغيب و وادار به محل ديگر كند تابع نيست.[41]

سؤال: زنى كه بعد از عروسى على‌رغم ميل خود به محلى كه شوهر تعيين مى‌كند مى‌رود، حكم نماز و روزه او چيست؟

آیت الله بهجت: “اگر شوهر، محلی را وطن انتخاب كرده و قهراً زن هم قصد وطنيّت ‌كند، وطن زن هم محسوب مى‌شود”.[42]

لازم به ذکر است که نماز و روزۀ زن در زادگاهش ربطی به بحث تبعیت او از همسرش یا عدم تبعیت از ایشان ندارد، زن اگر از وطن اصلی اش اعراض نکرده باشد،[43] زادگاهش همچنان، وطن وی به حساب می آید.

جلوتر بودن مکان نماز مرد از زن

مراجع تقلید در لزوم یا عدم لزوم قرار نگرفتن مکان نماز زن، جلوتر یا مساوی با مرد نمازگزار، اتفاق ندارند؛ هر چند رحجان این حکم، مورد اتفاقشان است.

در مسأله جلوتر بودن مکان نماز مرد از زن، دیدگاه برخی از مراجع به این شرح می باشد:[44]

بنابر احتیاط مستحب، زن باید عقب تر از مرد بایستد.[45] و مکروه است زن در نماز، جلوتر از مرد یا مساوی با او بایستد،[46] به هرحال اگر یکی از زن و مرد مشغول نماز باشد و دیگری این شرط را رعایت نکند، بهتر است نمازشان را دوباره بخوانند.

البته برخی معتقداند: اگر بین مرد و زن، مقداری فاصله باشد، جلوتر بودن زن در نماز، اشکال ندارد.[47]

امّا بر خلاف قول اول برخی می فرمایند: بنابر احتیاط لازم، زن عقب تر از مرد، بایستد؛^[48] بنابر این اگر زن در كنار مرد يا جلوتر بايستد و با هم وارد نماز شوند نماز هر دو باطل است، امّا اگر يكى قبلًا وارد نماز شده باشد نماز او صحيح و نماز دوّمى باطل است.[49]

تصرف زن در اموال خود

اسلام مردان و زنان را مالک اموال خويش محسوب كرده است و زنان همچون مردان حق مالکیت بر اموالشان را دارند، بر همین اساس، بنابر نظر اکثر فقها زن می تواند در اموال خود (بدون این که با حق شوهر تزاحم داشته باشد) تصرف کند، البته در نذر، صدقه و خیرات اجازه شوهر شرط است.[50]

 

ارث زن از عرصه (زمین)

زن از عرصه (زمین) ارث نمی برد،[51] اما عده ای از فقها قائل اند که زن از قیمت عرصه (غیر منقولات) ارث می برد.[52]

در این مورد تفاوتی نیست که زوجه داراى فرزند از شوهرش باشد يا نباشد، مال ارث خواه زمين خانه، مغازه، زمين باغ يا مزرعه باشد.[53]

امروزه این فتوا در محاکم قضایی مبنای عمل است.[54]

بخشیدن هدیه شوهر به دیگران

اگر شوهر مالی را به همسر خود بخشیده باشد، به ملکیت زن در آمده و شرعاً مالک آن خواهد بود.[55] و مکروه است که مرد یا زن هدیه ای که به یک­دیگر می دهند را پس بگیرند،[56] و اگر در موقع بخشیدن هیچ گونه قید و شرطی مانند عدم واگذاری به غیر یا … قرار داده نشده باشد، همسر می تواند آن را ببخشد.

اما از آن­جا که ممکن است این کار موجب ناراحتی و اذیت شوهر شود و یا منجر به اختلاف و درگیری های خانوادگی شود؛ لذا بهتر است هرگونه تصرف در مال هدیه داده شده با نظر و موافقت شوهر صورت پذیرد.

همچنین با توجه به این که هدیه دادن نشانه علاقه شوهر به همسر می باشد، نگهداری آن نشانه اهمیت و ارج نهادن به احساسات همسر است. پس حتی المقدور بهتر است از واگذاری هدایای رسیده از طرف همسر پرهیز شود.

نیاز دختر به اذن پدر در ازدواج

اگر دخترى كه به حد بلوغ رسیده و رشیده[57] است؛ یعنى مصلحت خود را تشخیص مى‏دهد، بخواهد شوهر كند، چنانچه باكره باشد باید از پدر یا جدّ پدرى خود اجازه بگیرد. گفتنی است اكثر فقها در این مسئله اتفاق نظر دارند در مواردی که پدر و جدّ پدری غایب باشند به طوری كه نشود از آنان اجازه گرفت و دختر نیاز مبرم به ازدواج داشته باشد، یا همسر مناسبى براى دختر پیدا شده كه شرعاً و عرفاً، كفو اوست و پدر و جد پدرى، بدون جهت مانع مى شوند و سخت گیرى مى كنند، لازم نیست از پدر و جد پدری اجازه بگیرد.[58] و نیز اگر دختر باكره نباشد در صورتى كه بكارتش به وسیله شوهر كردن از بین رفته باشد، اجازه پدر و جد لازم نیست. ولى اگر به واسطه وطى به شُبهه یا زنا از بین‏ رفته باشد، اجازه پدر یا جد پدری لازم است.^[59]

عده نگه داشتن زن

عِدّه در اصطلاح فقها عبارت از حـالت انـتـظـار شـرعـى اسـت كـه زن بـعـد از طـلاق و از بین رفتن ازدواج و يـا وفـات، لازم اسـت مـدّتـى درنـگ كـرده، سـپـس شـوهـر ديـگـر اخـتـيـار كند.

همه مراجع معظم تقلید در پاسخ به این سؤال که با توجه به پیشرفت های علمی، استفاده از دارو (خوراكى، تزريقى) و يا به كار بردن وسايل پيش گيرى پزشكى، که به طور قطع از باردارى زن جلوگيرى می کند، نگهداشتن عده لازم است؟ فرموده اند: “آرى، بايد عده نگه دارند”.[60]

البته گفتنی است، که نگهداری عده و این حالت انتظار به غیر از جلوگیری از اختلاط نسل، حکمت ها و دلایل دیگری دارد که ما از همه آنها اطلاع نداریم. علت واقعى عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفى است و آنچه گفته مى‏شود -از قبيل انعقاد نطفه، حريم زوجيت و…- از حكمت هاى آن به شمار مى آيد؛ از اين رو اگر مرد سال ها نيز جدا از زن خود زندگى كند، يا در مسافرت باشد، باز زن بعد از طلاق یا فوت شوهر باید عده نگه دارد.[61]

حجاب

زن بايد بدن و موى خود را از مرد نامحرم بپوشاند. بلکه احتياط واجب آن است که بدن و موى خود را از پسرى هم که بالغ نشده ولى خوب و بد را مى فهمد و به حدّى رسيده که مورد نظر شهوانى است نیز بپوشاند.[62] همچنین پوشيدن چيزى که از جهت رنگ يا شکل و يا نحوه پوشيدن باعث جلب توجه اجنبى شود و موجب فساد و ارتکاب حرام گردد، جايز نيست.[63]

 

پوشش زن در مقابل محارم

زن می تواند اعضای بدن خود را غیر از عورتین در مقابل محارم خود نپوشاند؛ نگاه کردن مرد به بدن (به جز عورتین) زنانی که با آنان محرم است  بدون قصد لذّت، اشکالی ندارد، البته شوهر می تواند به تمام بدن همسرش به قصد لذت نگاه کند.[64]

حضرت امام خمینی (ره) در این زمینه فرموده اند: “مرد و زنى كه با یک ديگر محرمند، اگر قصد لذّت نداشته باشند مى توانند غير از عورت به تمام بدن یک ديگر نگاه كنند”.[65] بنابر این مرد می تواند بدون قصد لذّت به همه بدن (به جز عورتین) زنانی که با آنان محرم است نگاه کند و زن لازم نیست در مقابل محارم خود بدن و زیبایی های خود را بپوشاند،[66] اما مرد با قصد لذت به هیچ جای از بدن محارم خود (غیر از همسر) نمی تواند نگاه کند.

البته برخی از فقها مانند آیت الله مکارم شیرازی می فرمایند: مرد و زنی که با هم محرم هستند (غیر از زن و شوهر) مى‌توانند به بدن يك ديگر‌ به آن مقدار که میان محارم معمول است نگاه کنند و در غیر آن، احتیاط آن است که نگاه نکنند.

نگاه زن به بدن مرد نامحرم

نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است، مگر اعضايى چون سر و صورت و دست ها كه معمولًا مردان آن را نمى‌پوشانند كه نگاه كردن بدون قصد لذت به آنها اشكالى ندارد.[67]

در این صورت اگر مردی لباس زیر به تن دارد؛ به شکلی است که معمولا می شود در معرض عموم به تن کرد (مانند زیر پیراهن آستین کوتاه)، نگاه زن به چنین مردی بدون قصد لذت مانعی ندارد.

نگاه مرد به زن نامحرم

نگاه به نامحرم اگر همراه با ریبه و لذت باشد حرام است و همچنین نگاه به صورت و دست های زن نامحرم که  همراه با آرایش و زینت باشد جایز نیست.[68]

نگاه کردن زن به بدن زن

نگاه كردن به عورت ديگرى حرام است، اگر چه از پشت شيشه يا در آيينه يا آب صاف و مانند اينها باشد… ولى زن و شوهر مى توانند به تمام بدن يک­ديگر نگاه كنند.[69] و نگاه كردن زن هم به بدن زن ديگر با قصد لذّت حرام است.[70]‏

در این صورت به عنوان مثال؛ اگر زنی در استخر یا در حمام به بدن زنی دیگر نگاه کند، چنان چه بدون قصد لذت باشد اشکالی ندارد.

زن و آشکار کردن آرایش

در مورد حضور زنان در انظار نامحرم و اجتماع، با آرایش هایی همچون اصلاح ابرو و صورت، و استفاده از سرمه های آرایشی اکثر مراجع تقلید می فرمایند: در صورتی که آرایش بانوان در عرف زینت محسوب شود جایز نیست.[71]

تاتو برای زنان

تاتو عملی است که زنان برای پر رنگ كردن دور ابرو و لب به وسیله خال كوبى، انجام می دهند.

در این رابطه چند سؤال از دفاتر مراجع شده که همراه با پاسخ بیان می کنیم.

س 1. آیا تاتو و خالکوبی برای وضو و غسل و انجام اعمال حج، اشکالی ایجاد می کند؟

اکثر مراجع تقلید در خصوص خالکوبی فرموده اند: اگر خالكوبى مجرد رنگ باشد و يا در زير پوست بوده و بر ظاهر پوست چيزى كه مانع از رسيدن آب بر آن شود، وجود نداشته باشد، وضو و غسل و نماز صحيح است . مگر زمانی که مانع مذکور روی پوست بوده و دارای جرم است به نحوی که مانع از رسیدن آب به پوست شود ؛ در این صورت می بایست ابتداء مانع را برطرف و سپس اقدام به غسل یا وضو کرد.

بنابراین؛ اگر تاتو ، جرم داشته باشد و مانع از رسيدن آب وضوء و غسل به بدن شود بايد قبل از وضوء يا غسل برطرف شود . در غیر این صورت اگر همانند خالکوبی و زیر پوست باشد که مانع از رسیدن آب بر آن نشود اشکالی ندارد. و انجام اعمالی از حج مانند طواف و نماز طواف که نیاز به طهارت (وضوء و غسل) دارد ، در چنین حالتی صحیح است.

پاسخ های زیر از دفاتر آیات عظام، دریافت شده است:

دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):

اگر مانع رسيدن آب به محل وضو يا غسل باشد، بايد آن را برطرف کرد مگر اين که تاتو زير پوست باشد که در اين صورت اشکال ندارد.

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):

مانع وضو نیست.

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):

اگر عمل مذکور مانع از رسیدن آب وضو و غسل به بشره باشد، جایز نیست.

س 2. بعد از فوت مادرم ابرو و مژه هايم ريزش شديد پيدا كرد، به طوری كه حتما بايد از مداد برای كشيدن ابرو استفاده مي كردم. عمل تاتو را انجام دادم. با توجه به اينكه كارمند هستم و طبق فرمايش شما نمی توانم ابرو و چشم­هايم را بپوشانم حكمش چيست؟

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

در هر صورت اگر عرفا زینت محسوب شود، باید از نامحرم پوشانده شود.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

لازم است از نامحرم بپوشانید.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

اگر فقط جاهاى خالى را پر مى كنيد به طورى كه زينت به حساب نيايد اشكال ندارد.

حضرت آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته):

اگر تاتو شما در حد ابرو و مژه معمولی است و آرایش خاصی از نظر عموم مردم محسوب نمی شود، حکم ابرو و مژه را دارد و پوشاندن آن واجب نیست.

بنابر این، اگر عمل تاتو زینت و زننده باشد، و منشأ مفاسدى شود، جايز نيست.[72]

امّا اصل عمل تاتو اگر ضرری برای بدن نداشته باشد، و اشکال آن مستهجن نباشد و باعث وهن شخصیت شخص نشود، بلامانع است.[73]

 

زینت بودن انگشتر زنان

در مورد زینت بودن انگشتر خانم ها و تکلیف زنان در پوشاندن این زینت از نا محرم، نظر مراجع محترم تقلید به این شرح می باشد:

امام خمینی (ره): به دست كردن هرگونه حلقه اى كه زينت محسوب مى شود، پوشيدن آن از نامحرم واجب است.

آيت الله خامنه اى: اگر عرفاً زينت محسوب مى شود بايد از نگاه نامحرم پوشيده باشد، اما چنانچه از آنهايى است كه چشم گير نيست و صدق زينت نمى كند اشكال ندارد.

آيت الله بهجت: اگر مهيج و محرک باشد بايد بپوشاند.

آيت الله تبريزى: پوشانيدن انگشترى كه به طور متعارف زنان به دست مى كنند از نامحرم واجب نيست.

آيت الله سيستانى: انگشتر و حلقه در دست داشتن در مقابل نامحرم چنانچه به هدف خودنمايى در مقابل نامحرم نباشد و نيز تحريک كننده نباشد و از واقع شدن در حرام نيز ايمن باشد اشكالى ندارد.

آيت الله مكارم: اشكالى ندارد.

البته زینتی بودن یا نبودن انگشتر بستگی به تشخیص عرف دارد، اگر عرف محل و زنان متدین اهل محل پوشیدن و به دست کردن چنین انگشتری را زینت می دانند زینت به حساب می آید؛ باید آن را از نا محرم بپوشانند و در غیر این صورت زینت نمی باشد.[74]

ختنه زن

ختنه در زن با برداشتن قسمتی از دو لبۀ آلت تناسلى او محقق می شود،[75] که اسلام آن را واجب نمی داند.[76]

جرّاحی پوست بدن زنان

یکی از راه های از بین بردن نقاط قهوه ای رنگ روی پوست بدن بانوان جراحی به وسیله لیزر می باشد. دفاتر برخی از مراجع تقلید در این مورد این چنین می فرمایند:

دفتر آیت الله خامنه ای (مدظله العالی):

اگر مستلزم لمس و نگاه حرام نباشد و ضرر قابل اعتنا هم نداشته باشد، مانعى ندارد.

دفتر آیت الله سیستانی (مدظله العالی):

اگر در حرج (سختی زیاد) باشید اشکال ندارد.

دفتر آیت الله مکارم شیرازی (مدظله العالی):

در صورتى که آمیخته با حرام یا ضرر مهمّ دیگرى نباشد ذاتاً اشکالى ندارد، ولى چنانچه مستلزم حرامى باشد (مانند لمس و نظر حرام) تنها در صورت ضرورت جایز است.

خوانندگی زن برای مرد

شنیدن صدای زنان توسط نامحرم از احکامی است که بعضی از فقها[77] به غیر از موارد ضرورت ممنوع می دانند، اما اکثر فقها در صورت عدم مفسده و لذت جنسی آن را جایز می دانند.[78] البته احتیاط و ترک موارد غیر لازم در هر صورت نیکوتر است.

در مورد حکم خوانندگی زن برای مرد تفاوتی بین خواندن شعر، دعا، یا مطالب دیگر وجود ندارد، آنچه که در این­جا موضوع می باشد خوانندگی زن است، و حکم آن به نقل دفاتر مراجع تقلید به شرح زیر می باشد:

دفتر آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)؛

اگر صداى زن به صورت غنا باشد و يا گوش دادن به صداى او به قصد لذت و ريبه باشد و يا مفسده اى بر آن مترتّب گردد و يا همراه با موسيقى لهوى و حرام باشد، جايز نيست.

دفتر آیت الله سیستانی (مدظله العالی)؛

شنیدن صدای زن با تهیج جنسی جایز نیست.

دفتر آیت الله مکارم شیرازی (مدظله العالی)؛

در هر حال تک خوانی زن اشکال دارد.

دفتر آیت الله صافی گلپایگانی (مدظله العالی)؛

خوانندگی زن به صورت غنا و شنیدن صدای او نیز حرام است.

دفتر آیت الله مهدی هادوی تهرانی (مدظله العالی)؛

غنا حرام است، چه خواننده مرد باشد و چه زن.

تماس بدنی زن با مرد نامحرم

برخورد با نامحرم بايد به گونه ای باشد كه در آن هيچ مفسده و يا خوف مفسده وجود نداشته باشد.[79]

در مورد تماس بدنی مرد و زن نامحرم و دست دادن و مصافحه کردن آنان با یک­دیگر، مراجع تقلید به صورت کلی فرموده اند: دست دادن با نامحرم جایز نيست، مگر این که عناوین ثانویه ای که در زیر به آن اشاره می شود بر آن صدق کند.

امام خمینی (ره) می فرماید: جايز نيست براى مرد كه مس كند بدن زن نامحرم را حتى دست و صورت او  را مگر آن كه از روى دستكش و پارچه باشد، به شرط آن كه قصد سويى نداشته باشد و دست زن را فشار ندهد، و هم چنين است مس كردن زن، مرد نامحرم را.

و هم چنین جايز است نظر كردن و لمس نمودن مرد زن را و زن مرد را اگر چنانچه ضرورت اقتضا كند و دفع ضرر متوقف بر او باشد، مثل علاج كردن و نجات دادن از غرق شدن و سوختن،[80] و بايد اکتفا شود به آن مقدارى كه مورد ضرورت و حاجت است.[81]

قرار دادن دستگاه جلوگیری برای زن توسط نامحرم

مطابق با فتواهای فقها جايز است زن از دستگاه پيش گيرى از حاملگى و مانند آن اگر ضرر مهمّى به او نزند استفاده كند، ولی در صورتى كه گذاشتن دستگاه متوقف بر نگاه كردن به جايى كه نظر به آن حرام است و يا لمس قسمتى از بدن كه لمس آن جايز نيست، باشد، جايز نيست كسى غير از شوهر اين كار را انجام دهد، مگر در صورت ضرورت؛ مانند اين كه بچه دار شدن براى او ضرر داشته باشد. اين در صورتى است كه معلوم نباشد دستگاه نطفه را پس از انعقادش تلف مى كند، و گرنه احوط ترک آن است.[82]

استفاده از عطر برای زنان

عطر زدن در اسلام برای هیچ گروه و جنسیتی از جمله برای زنان و دختران جوان حرام نیست، چیزی که اسلام از آن نهی کرده، استعمال عطرهای خوش بو کننده برای زن مقابل نامحرم است. طبق نظر همه مراجع استعمال این گونه عطرها در مجامع عمومی که نامحرم نیز وجود دارد برای زنان جایز نیست،[83] ولی استفاده از آن برای همسر و یا در مقابل محارم دیگر و یا در جمع بانوان جایز است، علت این امر هم واضح است چرا که اسلام حفظ حجاب و حیاء برای زنان و نگهداشتن حریم با مردان نامحرم را برای صیانت خانواده و اجتماع از مفسده های فراوانی که به همراه دارد واجب شمرده است.

عطر زدن دختران و زنان جوان در محیط های که نامحرم وجود دارد باعث جلب توجه مردان به آنان می شود که به نوبۀ خود مفاسد گوناگونی دارد.

زنان و استفاده از دستگاه “اپی لیدی”

یکی از روش ‌های رایج زدودن موهای دست، پا و گاهی هم موهای صورت و ناحیۀ کشاله‌ ران، استفاده از دستگاه اپی ‌لیدی است، بنابراین استفاده از این دستگاه فی حد نفسه اشکال ندارد.

رقص زن برای زن

تردیدی نیست که رقص زن برای مردان (غیر از شوهر)، حرام است، اما دربارۀ رقص زن برای زنان در میهمانی ها یا عروسی هایی که مردها حضور ندارند، نظر مراجع معظم تقلید به این شرح است:

دفتر آیت الله خامنه ای:

رقص زن براى زنان اگر عنوان لهو بر آن صدق كند؛ مثل اين‌كه جلسه زنانه تبديل به مجلس رقص شود، محل اشكال است و احتياط واجب در ترک آن است. در غير اين‌ صورت هم اگر به گونه اى باشد كه باعث تحريک شهوت شده و يا مفسده اى بر آن مترتب شود و يا همراه با فعل حرام (مانند موسيقى و آواز حرام) باشد يا مرد نامحرمى حضور داشته باشد، حرام است. و در حكم فوق تفاوتى بين مجلس عروسى و غير آن نيست.

دفتر آیت الله مکارم شیرازی:

تنها رقص زن براى شوهرش جایز است، و بقیّه اشکال دارد. البتّه منظور رقص لهوى است، نه هرگونه حرکات منظّم و موزون.

دفتر آیت الله صافی گلپایگانی:

فقط رقصیدن زن برای شوهرش در صورتی که همراه با حرامی نباشد، جایز است.

همچنین نظر حضرات آیات؛ بهجت، فاضل، نورى، وحيد خراسانی و سيستانى، بر این است که بنابر احتياط واجب جايز نيست.[84]

و پاسخ آیت الله هادوی تهرانی در حکم رقصیدن زن برای زن، به این شرح است:

اگر موجب تحریک شهوت یا ارتکاب گناه یا ترتب مفسده ای نباشد، بلامانع است.