احتضار

یکی از حساس ترین لحظات زندگی هر انسان، زمان جان دادن وی است که اصطلاحاً به آن، زمان «احتضار» گفته می شود. احکام و آدابی برای این لحظات از سوی شرع مقدس در نظر گرفته شده که در آسان جان دادن میّت مؤثر است که به پاره ای از آنها اشاره می شود:

1. تلقین: در زمان احتضار معمولاً شخص محتضر توانایی صحبت کردن ندارد، به همین جهت سفارش به تلقین شده است. اسحاق بن عمّار از امام صادق (ع) از پدرش از پدرانش نقل كرده است كه‏ رسول خدا (ص) فرمود: «به كسانى از خودتان كه در حال احتضار هستند، كلمه «لا اله الّا اللَّه» را تلقين كنيد؛ زيرا هر كس كه آخرين كلامش «لا اله الّا اللَّه» باشد وارد بهشت مى‏شود».[1]

مراجع معظم تقلید در این باره فرموده اند: «مستحبّ است شهادتين و اقرار به دوازده امام (ع) و ساير عقايد حقّه را، به كسى كه در حال جان دادن است طورى تلقين كنند كه بفهمد».[2] بنابراین می توان گفت: اظهار به شهادتین و اقرار به دوازده امام (ع) در زمانی که انسان در حال احتضار است، رحجان دارد، اگر چه واجب نیست.

2. انتقال به جایگاه نماز: امام صادق (ع) فرمود: «اگر كسى به سختى و دشوارى جان مى‏دهد، بايد او را به جايگاه نمازش منتقل سازند».[3] آن حضرت در حدیث دیگری می فرماید: «اگر كسى در آستانۀ مرگ قرار گيرد و جان سپردن او با دشوارى و شكنجه همراه گردد، او را به نمازخانه‏اش منتقل سازيد و يا روى سجاده نمازش بخوابانيد».[4]

3. رو به قبله قرار دادن: در مورد رو به قبله قرار دادن شخص در حال احتضار، امام صادق (ع) می فرماید: «اگر كسى از شما شيعيان در آستانۀ مرگ قرار بگيرد، پاى او را به سوى قبله بكشانيد و روى او را بپوشانيد و نيز در موقع غسل دادن، رو به قبله، چاله‏اى حفر كنيد و تخته جنازه را روى آن بگذاريد، به صورتى كه پاى مرده و صورت او مواجه با قبله باشد».[5]

زيد بن على از پدرش از جدش از امير مؤمنان (ع) نقل كرده است كه فرمود: «رسول خدا (ص) به بالين مردى از خاندان عبد المطلب كه در حال احتضار بود آمد. آن مرد رو به قبله نبود. پيامبر (ص) فرمود: او را رو به قبله كنيد؛ زيرا اگر شما چنين كرديد فرشتگان به او روى مى‏آورند و خدا نيز به او روى مى‏آورد، و پيوسته تا لحظه‏اى كه روح از بدنش خارج شود چنين خواهد بود».[6]

 4. تلاوت قرآن: مستحبّ است براى راحت شدن محتضر، بر بالين او سوره مباركه «يس، و الصّافات و احزاب» و «آية الكرسى» و (آيه پنجاه و چهارم از سوره «اعراف»  و سه آيه آخر سوره «بقره» بلكه) هر چه از قرآن ممكن است بخوانند.[7]

5. اجتناب از موارد مکروه: تنها گذاشتن محتضر و گذاشتن چيز سنگين روى شكم او و بودن جُنُب و حائض نزد او و هم چنين حرف زدن زياد و گريه كردن و تنها گذاشتن زن ها نزد او مكروه است‏.[8]