اثرات و اقدامات تاریخی سید مرتضی علم الهدی

بندگان پاک و صالح خدا، وظیفه خود می دانند در هر موقعیت زمانی و مکانی، رسالت خود را برای حفاظت و نگهبانی از اعتقادات دینی ایفا کنند. سید مرتضی به عنوان یک عالم بزرگ دینی، با شناخت و درک موقعیت زمان خویش، برای اعتلای جایگاه اسلام و تشیع تلاش و کوشش فراوان نمود.

از جمله اقدامات و اثرات او كه نزديک به عصر ائمه (عليهم السلام) بود، نقل روايات اهل بيت (عليهم السلام) و تأليف كتاب‌هاى نفيس و با ارزش است، که خود خدمت ارزنده و كم‌نظيرى به اسلام و تشيع می‌باشد. سید مرتضی به لحاظ علمی، علاوه بر فقه، اصول فقه و کلام که در آنها تبحر فوق العاده‌ای داشت و کتاب‌های زیادی پیرامون آنها تألیف کرد، با مطالعه و تأمل در ادبیات عرب، مانند نحو، شعر، لغت و به طور خاص، تفسیر قرآن نیز کتاب‌هایی را به رشته تحریر درآورد. مرحوم مدرس، صاحب کتاب ريحانة الادب تعداد زیادی از تألیفات ایشان را با اسم و رسم نام می‌برد.

وی شاگردان زیادی تربیت نمود که تعداد قابل توجهی از آنها در عصر خود، از عالمان و اندیشمندان برجسته و فقیهان مشهور بوده‌اند كه به واسطه جهد و كوشش، بسیاری از مجهولات علمی را رمز‌گشایی نموده‌‏اند. به عنوان مثال یکی از آنها شیخ طوسی است.

در زمان سید مرتضی شهر بغداد در مدتی كوتاه شاهد گسترش علم و ادب بود. در آن روزگار شیفتگان دانش و معرفت از دورترین نقاط جهان به آن‌جا می آمدند تا از محضر استادانی چون او توشه‌ای گرفته، به دیار خود بازگردند و مردم اطراف خود را ارشاد نمایند. در ظاهر هیچ مشكلی جز فقر و تنگدستی برای تحصیل علوم و معارف انسانی و اسلامی فرا روی آنان دیده نمی‌شد، به ویژه در سال‌هایی كه قحطی شدید در شهر بغداد رخ نمود که مردم از جمله دانش پژوهان را در تنگنا و سختی قرار داد. در آن سال‌ها طلاب علوم دینی بیش از دیگران برای تأمین زندگی و نیازمندی‌های تحصیلی خود در زحمت بودند و كتابخانه‌ای نیز در آن زمان در شهر وجود نداشت؛ از این رو سید مرتضی بر آن شد تا بخشی از خانه خود را به اهل علم اختصاص دهد تا شاگردان و دانش پژوهان با استفاده از آن و كتابخانه‌اش، به تحقیق و مطالعه و مذاكرات علمی و تألیف بپردازند. البته آن مركز بعدها «دار العلم» نامیده شد. این امر خود یکی از مهم‌ترین اقدامات سید مرتضی بود.

مرحوم علامه امینی می‌نویسد: «ابن طی» گفته: او اولین كسی است كه خانه‌اش را دار العلم قرار داد و برای مباحثه و مناظره آماده كرد.[1]

تنوخی، قاضی مدائن و شاگرد سید می‌گوید: «كتابخانه سید مرتضی دارای هشتاد هزار جلد كتاب بود».[2]

كار ارزشمند دیگری كه سید مرتضی انجام داد، این بود كه یكی از روستاهای متعلق به خود را برای تأمین كاغذ دانشمندان و فقها وقف نمود و مخارج زندگی شاگردان را نیز از درآمد املاكش می‌پرداخت.[3]

[1]. امينى، عبد الحسین، ‏ الغدير، ج 4، ص 359..

[2]. دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج 3، ص 284.

[3]. خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات، ج  4، ص 269.