کپی شد
آسمان و زمین در قرآن
قرآن در سوره 3، آیۀ 133 می گوید: عرض بهشت به اندازه عرض زمین و عرض آسمان ها (سماوات: جمع) است[1]، در حالی که در سورۀ 57، آیۀ 21 می گوید: عرض بهشت به اندازه زمین و آسمان (سماء: یک آسمان) است[2] و آشکار است که آسمان با آسمان ها برابر نیست، بنابراین، عرض بهشت، هم به اندازه زمین و آسمان و هم به اندازه زمین و آسمان ها باید باشد. این ظاهراً یک تناقض و اختلاف آشکار در قرآن است و موضوع بحث ما در رفع تناقض ظاهری این دو آیه است.
ابتدا باید بدانیم که دو جمله، زمانی با هم متناقض ارزیابی می شوند که تمام شرایط تناقض را داشته باشند. به عنوان نمونه، اگر شخصی یک بار بیان دارد که “من نمازم را در مسجد می خوانم” و بار دیگر اظهار نماید که “من در نمازهای جماعت چندین مسجد حاضر می شوم”، نمی توانیم این دو عبارت او را، به دلیل این که در یکی، از کلمات مفرد استفاده نموده و در دیگری از کلمات جمع، با یکدیگر متناقض بدانیم.
به همین ترتیب و با دقت در کاربرد واژه ها در زبان عربی و در رأس آن، قرآن کریم، در می یابیم که کلمه “السماء” به معنای “آسمان” است که با “آسمان ها” تفاوت چندانی ندارد و معنای آن “یک آسمان” نیست، تا با “سماوات”، یعنی “آسمان ها” متناقض به نظر آید و هر کدام از ده ها آیه ای از قرآن که از این واژه استفاده نموده، همین معنا را در نظر گرفته است. به عنوان نمونه، اگر خدا در قرآن فرموده: “و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بینهما باطلا”،[3] معنایش آن است که: ما “آسمان” و زمین و هرچه میان آنها است را بیهوده نیافریدیم.
براین اساس، واژۀ “السماء”، در آیۀ 21 سورۀ حدید، به معنای “یک آسمان” نیست، تا با واژۀ “السماوات”، در آیه 133 سورۀ آل عمران متناقض باشد، بلکه معنای آن “آسمان” است که با “آسمان ها” تفاوتی نخواهد داشت و در مواردی که قرآن خواسته در ارتباط با خصوص برخی آسمان ها و نه مطلق آسمان، مطلبی را بیان نماید، از واژۀ “السماء” استفاده ننموده، بلکه کلماتی؛ مانند “السماء الدنیا”[4] یعنی “آسمان زیرین”، یا “کل سماء”[5] به معنای “هرکدام از آسمان ها” را به کار گرفته است.
بله، اگر در آیه ای بیان می شد که مثلا “جنة عرضها کعرض السماء الدنیا”یعنی بشتابید به سوی بهشتی که پهنای آن به اندازه آسمان زیرین است، امکان داشت که بوی تناقض با دیگر آیاتی که پهنای بهشت را به اندازه تمام آسمان ها دانسته، از آن به مشام برسد، اما چنین آیه ای وجود ندارد.
[1]. سورۀ 3، آیۀ 133: بر یک دیگر پیشی گیرید برای آمرزش پروردگار خویش و رسیدن به آن بهشت که پهنایش به قدر همه آسمان ها و زمین است و برای پرهیزگاران مهیا شده است.
[2]. سورۀ 57، آیۀ 21: برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن همسان پهنای آسمان و زمین است، بر یک دیگر پیشی گیرید، این بهشت برای کسانی که به الله و پیامبرانش ایمان آوردند، مهیا شده است. این بخشایشی است از جانب الله که به هرکه بخواهد، ارزانیش می دارد که الله، صاحب بخشایشی بزرگ است.
[3]. ص، 27.
[4]. صافات، 7؛ فصلت، 12؛ ملک 5.
[5]. فصلت، 12.