آدم هشتمین نسل از انسان

با استفاده از قرآن و روایات اجمالاً می توان گفت که قبل از حضرت آدم نسل و یا نسل هایی شبیه به انسان بوده اند که به آنها “انسان یا نسناس” می گفتند هر چند در مورد جزئیات و خصوصیات شخصیتی و زندگی آنها اطلاع دقیقی در دست نیست.

علامه طباطبایی می گوید: در تاريخ يهود آمده است كه عمر نوع بشر از روزى كه در زمين خلق شده تا كنون، بيش از حدود هفت هزار سال نيست …ولي دانشمندان ” ژئولوژى” معتقدند كه عمر نوع بشر بيش از مليون ها سال است، و بر اين گفتار خود ادله‏اى از فسيل‏هايى كه آثارى از انسان ها در آنها هست، و نيز ادله‏اى از اسكلت سنگ شده خود انسان هاى قديمى آورده‏اند، كه عمر هر يك از آنها به طورى كه روى معيارهاى علمى خود تخمين زده‏اند بيش از پانصد هزار سال است.

اين اعتقاد ايشان است ولی ادله‏اى كه آورده‏اند قانع كننده نيست، دليلى نيست كه بتواند اثبات كند كه اين فسيل‏ها، بدن سنگ شده اجداد همين انسان هاى امروز است، و دليلى نيست كه بتواند اين احتمال را رد كند كه اين اسكلت‏هاى سنگ شده مربوط است به يكى از ادوارى كه انسان هايى در زمين زندگى مى‏كرده‏اند، چون ممكن است چنين بوده باشد، و دوره ما انسان ها متصل به دوره فسيل‏هاى نامبرده نباشد، بلكه انسان هايى قبل از خلقت آدم ابوالبشر در زمين زندگى كرده و سپس منقرض شده باشند، و همچنين اين پيدايش انسان ها و انقراضشان تكرار شده باشد، تا پس از چند دوره نوبت به نسل حاضر رسيده باشد[1].

پس انسان قبل از خلقت آدم وجود داشته و پس از انسان آدم وجود يافت، و ملائكه مامور به سجده بر وى شدند[2].

اما قرآن كريم به طور صريح متعرض كيفيت پيدايش انسان در زمين نشده، كه آيا ظهور اين نوع موجود (انسان) در زمين منحصر در همين دوره فعلى است كه ما در آن قرار داريم، و يا دوره‏هاى متعددى داشته، و دوره ما انسان هاى فعلى آخرين ادوار آن است؟

هر چند كه ممكن است از بعضى آيات كريمه قرآن استشمام كرد كه قبل از خلقت آدم ابوالبشر (ع) و نسل او، انسان هايى ديگر در زمين زندگى مى‏كرده‏اند؛ مانند آيه شريفه:” وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ”[3] كه از آن بر مى‏آيد قبل از آفرینش بنى آدم دورۀ ديگرى بر انسانيت گذشته است[4].

اما روایاتی که از ائمه اهل بيت (عليهم السلام) به ما رسیده تصریح می کنند که قبل از این نسل، نسل هایی از انسان ها وجود داشته است که منقرض شده اند و این روایات سابقه دوره های بسيارى از بشريت را قبل از دورۀ حاضر اثبات مى‏كنند.

برای نمونه به حدیثی اشاره می کنیم:

صاحب تفسير عياشي از هشام بن سالم و او از امام صادق (ع) نقل می کند که آن حضرت فرمود: اگر فرشتگان موجودات زمينى را قبلاً نديده بودند، كه خونريزى كردند، از كجا گفتند ” أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ[5] “[6].

گفتنی است: ما به متن دینی که اثبات کند آدم هشتمین مرد روی کره زمین بوده، برخورد نکردیم بله در روایاتی بیان شده است که نسل حضرت آدم بعد از هفت دوره و هفت نسل  از خلقت آدم بوده است؛ مثلا مرحوم صدوق در کتاب خصال، از امام باقر (ع) روایت کرده که فرمود: “خداى عزوجل از روزى که زمین را آفریده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هیچ یک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده اند و خداى تعالى همه آنها را از پوسته روى زمین آفرید و نسلى را بعد از نسل دیگر ایجاد کرد و براى هر یک، عالمى بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریه اش را از او منشعب ساخت.[7]،[8] اما ممکن است این روایات با لحاظ روایات دیگر که دوره های بیشتر را در گذشته ثابت می کند، اشاره به کثرت دوره های گذشته باشد؛ مثلا: شیخ صدوق در کتاب توحید• از امام صادق (ع) روایتى آورده که در ضمن آن امام (ع) به راوى فرموده: “شاید شما گمان مى کنید که خداى عزوجل غیر از شما هیچ بشر دیگرى را نیافریده است. نه، چنین نیست، بلکه هزار هزار آدم آفریده که شما از نسل آخرین آنها هستید”.[9]

همچنین در خصال از امام صادق (ع) روايت آورده كه فرمود: خداى عز و جل دوازده هزار عالم آفريده كه هر يك از آن عوالم از هفت آسمان و هفت زمين بزرگتر است و هيچيك از اهالى يك عالم به ذهنش نمى‏رسد كه خداى تعالى غير عالم او عالمى ديگر نيز آفريده باشد. [10]

البته همان گونه که ملاحظه می شود روایت اخیر به خلقت عوالم اشاره دارد و این ممکن است در غیر از کره زمین باشد و بتوان روایاتی را که به هفت دوره قبلی در کره زمین اشاره می کنند، بدون معارض دانست.

اما (با فرض وجود انسان هایی قبل از آدم) آیا هنگام آفرینش حضرت آدم، انسان از نسل های قبل باقی مانده بودند؟

با توجه به قرائنی بعید نیست که در زمان آفرینش آدم افرادی از نسل های گذشته که در حال انقراض بودند هنوز نیز وجود داشته اند همچنان که بعضی از دانشمندان این را گفته اند. [11]

یکی از دانشمندان معاصر در زمینه ازدواج فرزندان آدم می گوید:

در اين جا احتمال ديگرى نيز هست كه گفته می شود: فرزندان آدم با بازماندگان انسان‏هاى پيشين ازدواج كرده‏اند زيرا طبق رواياتى آدم اولين انسان روى زمين نبوده، مطالعات علمى امروز نيز نشان مي دهد كه نوع انسان احتمالاً از چند مليون سال قبل در كرۀ زمين زندگى مي كرده، در حالى كه از تاريخ پيدايش آدم تا كنون زمان زيادى نمي گذرد، بنا بر اين بايد قبول كنيم كه قبل از آدم انسان‏هاى ديگرى در زمين مي زيسته‏اند كه به هنگام پيدايش آدم در حال انقراض بوده‏اند، چه مانعى دارد كه فرزندان آدم با باقيمانده يكى از نسل‏هاى پيشين ازدواج كرده باشد.[12]

البته تردیدی نیست که حضرت آدم اولین نفر از نسل حاضر بوده است.

قرآن كريم می فرماید که نسل حاضر از طرف پدر و مادر به يك پدر (به نام آدم) و يك مادر (كه در روايات و در تورات به نام حوا آمده) منتهى مى‏شود و اين دو تن، پدر و مادر تمامى افراد انسان است، هم چنان كه آيات زير بر اين معنا دلالت مى‏كند:” وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ”[13]؛ ” إِنَّ مَثَلَ عِيسى‏ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ”[14]؛ “إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِينٍ فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ”[15].

به طورى كه ملاحظه مى‏كنيد آياتى كه نقل شد شهادت مى‏دهند بر اين كه سنت الاهى در بقاى نسل بشر اين بوده كه از راه ساختن نطفه اين بقا را تضمين كند، و ليكن اين خلقت با نطفه، بعد از آن بود كه دو نفر از اين نوع را از گل آفريد، و او آدم و پس از او همسرش بود كه از خاك خلق شدند (و پس از آن كه داراى بدنى و جهازى تناسلى شدند فرزندان او از راه پديد آمدن نطفه در بدن آدم و همسرش خلق شدند) پس در ظهور آيات نامبرده بر اين كه نسل بشر به آدم و همسرش منتهى مى‏شوند جاى هيچ شك و ترديدى نيست[16].

اما این که آیا پیامبری در بین آنها بوده است؟ و آیا آنها با هوش بوده اند؟

قرآن و روایات پیرامون این مسئله چیزی بیان نکردند ولی با توجه به این که آنها نیز انسان (یا نسناس) بوده و در این جهت با ما مشترک هستند تحقیقاً از هوش بر خوردار بوده و با حدس قوی و قریب به یقین می توان گفت که آنها دارای تکلیف و برای ارشادشان پیامبری نیز وجود داشته است.

[1] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج ‏4، ص 222، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 هـ ش، چاپ پنجم‏.

[2] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج ‏16، ص 389.

[3] و زمانى كه پروردگارت به فرشتگان فرمود: مى‏خواهم در زمين جانشينى بگذارم، گفتند باز در زمين كسانى مى‏گذارى كه در آن فساد كنند و خون ها بريزند؟.” سوره بقره آيه: 30″.

[4] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج ‏4، ص222 و 223.

[5] آيا كسى را در آن قرار مى‏دهى كه فساد و خونريزى كند، بقره، 30.

[6] مجلسی، بحارالأنوار، ج 11، ص 117، مؤسسۀ الوفاء، بیروت- لبنان، 1404 هـ ق.

[7] شیخ صدوق، خصال، ج 2، ص 652، ح 54.

[8] برگرفته از سؤال 2999 (سایت: 3297).

[9] شیخ صدوق، توحید، ص 277، ج 2، چاپ تهران.

[10] خصال ج 2 ص 639 ح 14. برگرفته از سؤال 516 (سایت: 563).

[11] در هرحال زمانی امامان شیعه از انسان های قبل از آدم ابو البشر سخن گفتند که از انسان های فسیل شده خبر و اطلاعی در دست نبود. این است که امروزه با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، ارزش واقعی این سخنان بهتر فهمیده شده و به ارتباط این بزرگان با جهان ماوراء طبیعت آسان تر پی برده می شود.

[12] مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج ‏3، ص 247، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 هـ ش، چاپ اول‏؛ ر. ک، جعفری، یعقوب، (تفسیر) کوثر، ج ‏2، ص 349.

[13] و خلقت انسان را از گل آغاز كرد، سپس نسل او را از چكيده آبى بى مقدار بيافريد.” سوره سجده: 8″.

[14] محققاً وضع عيسى نزد خدا نظير وضعى است كه آدم داشت و خدا او را از خاك خلق نموده سپس خطاب به خاك فرمود باش و خاك آدم شد.” سوره آل عمران آيه: 59″.

[15] و به خاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گل مى‏آفرينم! هنگامى كه آن را نظام بخشيدم و از روح خود در آن دميدم، براى او به سجده افتيد، ص 71 و 72.

[16] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج ‏4، ص 224 و 225.