آداب و آثار شیر دادن نوزاد

در دو دهه اخير، به دنبال دستيابی مجامع علمی جهان به شناخت نو و همه جانبه نسبت به ارزش، اهميت و نقش شيرمادر در تأمين سلامت و بقای كودک، شاهد رويكرد جهانی به ترويج تغذيه با شيرمادر بوده ايم. تقريباً هرماهه اطلاعات جديدی كه حاكی از بی مانندی شيرمادر برای حفظ و ارتقای سلامت و رشد و تكامل مطلوب كودكان و حتی باقی ماندن آثار استثنايی آن بر سلامت دوران بزرگسالی كسانی كه دوران شيرخواری را با بهره گيری از شيرمادر پشت سر گذاشته اند، منتشر می گردد و بر سودمندی های ويژه تغذيه با شيرمادر برای كودک، مادر و جامعه تأكيد می شود. اما متجاوز از 14 قرن است كه در آموزش های اسلامی با جامع ترين، زيباترين و قوی ترين انگيزش ها ، نكات مهمی درباره شيرمادر در قالب توصيه ها و آموزش ها مطرح شده است. آگاهی از اين توصيه ها و استفاده به جا از آنها كارآمدترين و مؤثرترين انگيزه های ترويج تغذيه كودكان با شير مادر را در پی خواهد داشت که در اين رابطه به اختصار مطالبی عنوان خواهد شد.

در منابع اسلامی، مانند قرآن كريم (به عنوان مهم ترين و اساسی ترين منبع و در حقيقت قانون اساسی اسلام)، روايات پيامبر اكرم ( ص ) و معصومان ( ع) و نيز كتب فقهی مطالب جالب و مهمی در مورد تغذيه با شيرمادر و آثار و احكام آن وجود دارد.

آيات قرآنی كه مستقيماً بحث شيرمادر در آنها مطرح شده شامل آيات زير می باشند:

1. آيه 233 سوره بقره (اين آيه به اعتباری، مهم ترين آيه در خصوص شيرمادر است).

2. آيه 15 سوره احقاف.

3. آيه 14 سوره لقمان.

4. آيه 23 سوره نساء (اين آيه ناظر به ارتباط خويشاوندی رضاعی «شیری» است).

5. آيه 6 سوره طلاق.

6. آيه 2 سوره حج.

7. آيه 7 و 12سوره قصص.

در این جا، به یکی از آیات که به هم آغوشی مادر و نوزاد توجه دارد، اشاره می شود.

از مضمون این آيه، «يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها …»،[1] هم آغوشی شيرخوار و مادرش استنباط می شود. امروزه بحث هم اتاقی مادر و كودک يا به اصطلاح Rooming in مورد تأكيد است، تا كودک را پس از ولادت از مادر جدا نسازند و در همان اتاق نزديک مادر قرار دهند. شكل تكامل يافته هم اتاقی، هم آغوشی است. تماس هرچه نزديک تر مادر و شيرخوار، لمس بدن، بوييدن، نگاه كردن و فكر كردن به كودک توسط مادر در افزايش ترشح پرولاكتين و اكسي توسين نقش دارد.

شير مادر به عنوان نمونه ای آشكار از لطف و عنايت پروردگار نسبت به انسان و جلوه ای از حكمت بالغه الهی در قالب مناجات، ادعيه و رهنمودهای بهداشتی، حقوقی، اجتماعی معصومان (ع) مطرح گرديده است.

اين كلام رسا و ژرف از حضرت رسول اكرم (ص) كه فرمود : « لَيْسَ لِلصّبيّ لَبَنٌ خَيرٌ مِن لَبَنِ اٌمِّهِ…»؛[2] “برای نوزاد هیچ شیری بهتر از شیر مادرش نیست… “، كامل ترين بيان در اهميت تغذيه كودک با شير مادر (به خصوص مادر خودش) را در بردارد كه می توان بر اساس يافته های علمی روز به تفسير علمی اين كلام مبادرت ورزيد.

یکی از آداب شیر دادن، در آغوش گرفتن نوزاد هنگام شیر دادن است. ضمن این که هر دو آغوش مادر برای نوزاد آرامش بخش است؛ لکن آغوش چپ مادر از جایگاه خاصی برخوردار است، از حضرت امام جعفر صادق (ع) نقل شده كه آغوش چپ مادر، جايگاه مناسب تر شيرخوار است و تحقيقات دانشگاه كورنل، نشان می دهد که این مطلب کاملا علمی و دقیق است.

همچنین در مورد زمان شیر دهی نوزاد باید گفت: امروزه بر اساس دانش نو شناخته و نو آور كرونوبيولوژی كه در آموزش های اسلامی ريشه ای قدمتی  1400 ساله دارد، تغييرات ترشح هورمون ها و كاهش و افزايش آنها در ساعات مختلف شبانه روز بررسی گرديده و نشان می دهد، چنانچه مادران شيرده پس از نيمه شب يكی دو بار به كودكان خود شير دهند سطح پايه ای هورمون پرولاكتين افزايش می يابد و تضمين يک شير دهی موفق را ميسر می سازد كه در آموزش های اسلامی با ثواب فراوان مورد توصيه قرار گرفته است.

در باب ثواب شیر دادن به نوزاد گفتنی است که، موقعی كه حضرت رسول اكرم (ع) در فضيلت جهاد سخنرانی می فرمودند و بانوان مسلمان در ملاقات با ايشان از محروميت خود از مشاركت در جهاد گلايه می كردند، آن حضرت طی حديث مفصلی فرمودند:

« آيا راضی (به این مقدار ثواب) نيستيد، آن هنگامی كه يكی از شما از همسر خود در حالی كه او از شما خشنود است باردار شود، ثواب كسی را دارد كه روزها روزه بگيرد و شب ها برای عبادت خدا بپاخيزد و چون زايمان كند هر جرعه ای كه از شير او در آيد و هر بار كه طفل پستان او را می مكد برای هر جرعه و هر بار مكيدن ثوابی است و اگر برای شير دادن و مراقبت از كودک شيرخوار شبی بيدار گردد پاداشی معادل آزاد كردن هفتاد بنده در راه خدا دارد».

در چند روايت نورانی از جمله در روايت نقل شده از حضرت امام جعفر صادق (ع)، برای مادر شيرده، اجر مجاهد در راه خدا منظور شده و حتی برای مادری كه در چنين زمانی از دنيا برود اجر شهادت قائل شده است.