آداب زيارت امام رضا (علیه السلام)

براى زيارت­ امام رضا (علیه السلام)، همانند سایر پيشوايان معصوم (علیهم السلام)، آدابی ذکر شده که به طور اختصار به آنها اشاره می شود:

1. غسل زيارت:

ابن قولویه می گوید: هر گاه اراده کردی قبر امام رضا (علیه السلام) را در طوس زیارت کنی، پيش از آن که از خانه بيرون روى غسل کن و هنگام غسل کردن بگو:

« اللَّهُمَّ طَهِّرْنِي وَ طَهِّرْ قَلْبِي وَ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ أَجْرِ عَلَى لِسَانِي مِدْحَتَک وَ مَحَبَّتَک وَ الثَّنَاءَ عَلَيْک، فَإِنَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِک وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ قُوَّةَ دِينِي التَّسْلِيمُ لِأَمْرِک وَ الِاتِّبَاعُ لِسُنَّةِ نَبِيِّک وَ الشَّهَادَةُ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِک. اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي شِفَاءً وَ نُوراً، إِنَّک عَلى‏ کلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير؛[1] خدايا مرا پاک نما، و دلم را پاکيزه کن، و سينه‏ام را فراخ کرده و مدح و محبّت خودت را بر زبانم جارى گردان؛ زيرا هيچ نيرویى وجود ندارد مگر به واسطه تو، و محققاً دانسته‏ام که قوت دينم به اين است که تسليم امر تو بوده و از سنّت و شريعت پيغمبرت پيروى کنم و بر جميع خلق تو شاهد و ناظر باشم. خدايا اين غسل را برايم شفا و نور قرار ده که تو بر هر چيزى قادر و توانایى».

2. پوشيدن پاکیزه‌ترین لباس.[2]

3. حرکت با پای برهنه.[3]

4. حرکت با وقار و آرامش و با گام های کوتاه‏.[4]

5. ذکر تکبير (اللَّه اکبر) و تهليل (لا اله الا الله) و تسبيح (سبحان اللَّه) و تحميد (الحمد للَّه) و تمجید (خدا را به مجد و بزرگى ياد کردن)، در طول مسیر.[5]

6. توقف بر در ورودی آستان مقدس و اذن دخول خواندن از طریق یکی از روایات معتبر[6]:

شيخ كفعمى می نویسد: چون خواستى به مسجد حضرت رسول (صلى الله عليه و آله) يا يكى از مشاهد مشرفه امامان (عليهم السلام) داخل شوى، پس بگو:

اللَّهُمَّ إِنِّي وَقَفْتُ عَلَى بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ بُيُوتِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ أَنْ يَدْخُلُوا إِلَّا بِإِذْنِهِ فَقُلْتَ يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لٰا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلّٰا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ

پروردگارا من بر دری از درهای سرای پیامبر تو که درود تو بر او و بر خاندانش باد، ایستاده‌ام، در حالی که مردم را از داخل شدن در آنها بدون اذن، منع فرمودی، پس (در کتاب شریفت) فرمودی: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، در خانه‌هاى پيامبر داخل نشويد مگر این که به شما اجازه داده شود».[7]  ‏

اللَّهُمَّ إِنِّي اعْتَقَدْتُ [أَعْتَقِدُ] حُرْمَةَ صَاحِبِ هَذَا الْمَشْهَدِ الشَّرِيفِ فِي غَيْبَتِهِ كَمَا أَعْتَقِدُهَا فِي حَضْرَتِهِ وَ أَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَكَ وَ خُلَفَاءَكَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ أَحْيَاءٌ عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ

خدایا من به حرمت صاحب این حرم شریف در حال مرگش معتقدم، آن گونه که به او در حال حیاتش معتقدم و می‌دانم که رسول تو و جانشینانش، که بر آنها درود باد، در نزد تو زنده اند و روزی می خورند.

يَرَوْنَ مَقَامِي وَ يَسْمَعُونَ كَلَامِي وَ يَرُدُّونَ سَلَامِي وَ أَنَّكَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعِي كَلَامَهُمْ وَ فَتَحْتَ بَابَ فَهْمِي بِلَذِيذِ مُنَاجَاتِهِمْ

آنان مقام و جایگاه مرا می بینند و سخن مرا می شنوند و سلام مرا پاسخ می دهند، در حالی که تو از شنیدن کلام آنها بر گوشم پرده افکنده ای و (در مقابل) درِ فهم مرا به درک لذت مناجات با آنها گشودی.

وَ إِنِّي أَسْتَأْذِنُكَ يَا رَبِّ أَوَّلًا وَ أَسْتَأْذِنُ رَسُولَكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ثَانِياً وَ أَسْتَأْذِنُ خَلِيفَتَكَ الْإِمَامَ الْمُفْتَرَضَ عَلَيَّ طَاعَتُهُ وَ تُسَمِّيهِ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِيهِ وَ الْمَلَائِكَةَ الْمُوَكَّلِينَ بِهَذِهِ الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ ثَالِثاً

خدایا من (برای داخل شدن در این حرم شریف) ابتدا از تو اذن می طلبم، سپس از فرستاده‌ات، که درود خدا بر او و خاندانش باد، و آن گاه از جانشینت که امام واجب الاطاعة است، (در اینجا نام آن معصوم و پدرش را ذکر کند؛ مثلا  اگر زيارت امام رضا (عليه السلام) است بگويد: عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا عليهما السلام) و در مرحله بعد، از فرشتگانی که بر این بارگاه مبارک گماشته شده اند، اجازه می خواهم.

أَ أَدْخُلُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ أَدْخُلُ يَا حُجَّةَ اللَّهِ أَ أَدْخُلُ يَا مَلَائِكَةَ اللَّهِ الْمُقَرَّبِينَ الْمُقِيمِينَ فِي هَذَا الْمَشْهَدِ فَأْذَنْ لِي يَا مَوْلَايَ فِي الدُّخُولِ أَفْضَلَ مَا أَذِنْتَ لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِكَ فَإِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلًا لِذَلِكَ فَأَنْتَ أَهْلٌ لِذَلِكَ؛[8]

ای رسول خدا آیا داخل شوم؟ ای حجت خدا آیا داخل شوم؟ ای فرشتگانی که مقرب درگاه الهی و مقیم و ساکن این حرم شریف هستید، آیا داخل شوم؟ پس ای آقای من، به من در داخل شدن اذن بده، به بهترین نحوی که به یکی از دوستانت اذن داده ای، پس اگر من لیاقت داخل شدن را ندارم ولی تو شایسته اذن دادنی.

شهید اول می گوید: «بعد از اذن دخول، اگر در خود، حال خشوع و رقت قلب یافتی داخل شو، در غیر این صورت، بهتر است صبر کنی تا این حال حاصل شود؛ زیرا هدف اصلی، زیارت با حضور قلب است که نازل کننده رحمت الهی است».[9]

7. داخل شدن با پای راست و خارج شدن با پای چپ.[10]

8. دعا هنگام داخل شدن به روضه منوره:

موقع داخل شدن به روضه منوّره، این دعا وارد شده است: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيک لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللَّهِ؛[11] به نام خدا و کمک مى‏جويم از ذات اقدسش و شهادت مى‏دهم که بر شريعت و ملّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستم، شهادت مى‏دهم که معبودى غير از خدا نبوده، او یکتا است و شريک و انبازى ندارد، و شهادت مى‏دهم که محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و فرستاده‏اش مى‏باشد و شهادت مى‏دهم که على (علیه السلام)، ولىّ خدا است».

9. خواندن متن زیارتنامه آن حضرت.[12] شهید اول می گوید: «زیارت، باید مأثور و معتبر باشد، البته سلام دادن و حضور در محضر آن معصوم، نیز کافی است».[13]

10. خواندن دو ركعت نماز زیارت[14] در بالاسر حضرت و نزديک به قبر مطهّر، به اين كيفيت: در ركعت اول سوره حمد و يس و در ركعت دوّم بعد از حمد سوره الرحمن.[15] شیخ صدوق می گوید: در صورتی که این دو سوره را حفظ نیستی، سوره اخلاص (توحید) را در هر دو رکعت بخوان.[16]

11. پس از فراغت از نماز زیارت، دعا برای خود و براى پدر و مادر و برادران ايمانى و مبالغه در تضرع و زارى.[17]

12. بوسیدن ضریح مطهر و تکیه به آن و طلب شفاعت و حوائج از صاحب قبر مطهر و پرهیز از این توهم که دور ایستادن، نوعی ادب است. البته در اجرای این ادب زیارت، باید حال دیگر زائران رعایت شود. شایسته است که در صورت کثرت زائران، توقف در کنار ضریح، کوتاه شود تا سایرین نیز به این فوز دست یابند. [18]

13. تلاوت قرآن در حرم مطهر و اهدای ثواب آن به روح مطهر امام رضا (علیه السلام).[19]

14. توبه و طلب آمرزش و جداشدن از گناهان.[20]

15. بهتر شدن حال معنوی و روحی زائر بعد از زیارت؛ زیرا اگر زیارت مورد قبول قرار گیرد، سنگینی بار گناه و معصیت را می زداید.[21]

16. در تمام مدت زیارت، خود را در محضر امام (علیه السلام) دیدن.[22] طبیعی است که رعایت این ادب، موجب می شود که زائر از اعمالی که به نحوی باعث آزردگی خاطر مبارک آن حضرت می شود، پرهیز نماید.

17. اهتمام به امر نماز واجب (به خصوص نماز جماعت) در صورتی که زیارت با نماز واجب تلاقی نماید.[23]

18. احسان و صدقه به خادمان آستان شریف و تعظیم و اکرام آنها؛ زیرا احترام به آنها در واقع احترام به امام (علیه السلام) است. همچنین صدقه و احسان به نيازمندان آن شهر، به ويژه به تنگدستان از دودمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله). [24] ‏

19. بعد از تمام شدن زيارت، زود از حرم بيرون آمدن تا شوق، افزون‏تر شود، و هنگام خروج، عقب عقب بيرون آمدن‏.[25]

20. پس از بازگشت به خانه، دوباره به حرم و زيارت رفتن و در آخرين زيارت، دعاى وداع خواندن و خواستن از پروردگار برای توفیق بازگشت مجدّد.[26]‏

رعايت اين آداب، قرب روحى و معنوى مى‏آورد و سازندگى زيارت را افزون مى‏سازد و فلسفه تشريع زيارت نيز، همين بهره‏ورى از معنويات مزار اولياء خدا است.