آثا‏ر و اقدامات فرهنگی حکومت آل‌بویه

آل‌بویه، اقدامات زیادی در ترویج و گسترش مهم‌ترین شعائر مذهبی شیعیان امامیه انجام داد. برخی از این اقدامات عبارتند از:

1. برگزاری عزاداری روز عاشورا: دسته‌های عزاداری به‌شکلی که بعدها در دوره صفویه شکل نمایشی به‌خود گرفت، نخستین بار در سال ۳۵۲ قمری به‌وجود آمد. به‌دستور معزّالدوله، در عاشورای این سال، عزای عمومی اعلام شد و از مردم خواسته شد که با پوشیدن جامه سیاه، اندوه خود را نشان دهند. زنان با موی پریشان و چهره سیاه‌کرده از خانه‌هایشان خارج می‌شدند و بر سر و صورت می‌کوفتند و در عزای امام حسین (علیه‌السلام) می‌گریستند.[1] به‌احترام این روز، خرید و فروش ممنوع شد، قصّابان ذبح نکردند، صنف آشپز غذا نپختند، سقّاها از کار بازداشته شدند و چادرهایی در بازارها برپا شد.[2] بنا به‌نوشته برخی از مورخان، در این روز گریه و شیون برای امام حسین (علیه‌السلام) و نوحه‌خوانی و برپایی ماتم برای آن امام همام (علیه السلام) برگزار شد.[3]
2. برگزاری جشن عید غدیر: فرمانروایان آل‌بویه، به‌دلیل علاقه‌مندی مذهبی خویش، به‌بزرگداشت واقعه غدیر خم به‌منزله عید بزرگ شیعیان، پرداختند. به‌دستور معزالدوله، از سال ۳۵۲ قمری، برپایی جشن به‌مناسبت عید غدیر در بغداد آغاز شد. در سال‌های بعد نیز حکم‌رانان آل‌بویه نسبت به‌برگزاری جشن غدیر خم اهتمام داشتند.[4]
3. گسترش سنت زیارت قبور امامان معصوم (علیهم ‌السلام): یکی دیگر از سنّت‌های شیعه که در زمان آل‌بویه مورد توجه فراوان قرار گرفت، زیارت قبور امامان شیعه (علیهم السلام) بود. بدین منظور آنان نسبت به‌قبور ائمه (علیهم السلام) مدفون در عراق، اقداماتی؛ از قبیل مرمّت و بازسازی قبور آنان، برپا کردن گنبد و بارگاه باشکوه بر مزار ایشان،[5] اهدای نذورات و اختصاص موقوفات به‌این زیارت‌گاه‌ها، ایجاد تسهیلات برای زائران و تشویق مردم به‌سکونت در جوار این مکان‌های مقدّس و اعطای مستمری و صِله به‌مجاوران این بارگاه‌ها نمودند.[6]
4. نحوه اذان گفتن: یکی از نشانه‌های بارز شیعیان، گفتن عبارت «حیّ علی خیر العمل» در اذان است. با روی کار آمدن آل‌بویه در بغداد در سال ۳۵۶ قمری تا اوایل غلبه سلجوقیان، ذکر این فراز در اذان مرسوم شد.[7]
5. ترویج استفاده از مهر و تربت امام حسین (علیه‌السلام): استفاده از مهر نماز، به‌خصوص مهری که از تربت امام حسین (علیه‌السلام) ساخته شده باشد، از نشانه‌های دیگر شیعیان امامیه محسوب می‌شود. در دوران آل‌بویه، افرادی بودند که از تربت امام حسین (علیه‌السلام) تسبیح و مهر تهیه می‌کردند و به مردم هدیه می‌دادند.[8]
6. تعامل با عالمان و دانشنمدان بزرگ شیعه؛ مانند مرحوم شیخ مفید که در آن زمان ریاست امامیه را بر عهده داشت و همچنین مرحوم سید مرتضی که بعد از شیخ مفید، زعامت شیعه را بر عهده گرفت.

[1]. ابن كثير، اسماعيل بن عمر، البداية و النهاية، ج 11، ص 243؛ ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، ديوان المبتدأ و الخبر فى تاريخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأكبر، تحقيق: شحادة، خليل، ج 3، ص 527.

[2]. ذهبى‏، محمد بن احمد، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الأعلام، تحقيق: تدمرى، عمر عبدالسلام، ج 26، ص 11.

[3]. ابن اثير، عز الدين على، الكامل فی التاریخ، ج 8، ص 549.

[4]. البداية و النهاية، ج 11، ص 243.

[5]. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، تحقیق: بسيوني زغلول، محمد السعيد، ج 2، ص 139.

[6]. خطیب بغدادی، احمد بن علي، تاریخ بغداد او مدینة السّلام منذ تأسیسها حتی سنه ۴۶۳ ق، ج ۱، ص ۴۲۴.

[7]. ویکی شیعه، به نقل از مقریزی، تقی‌الدین احمد، السلوک، ج ۴، ص ۱۸۴؛ ابن الجوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج ۸، ص ۱۶۴.

[8]. ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمةالدهر، ج 3، ص 183.