آثار و پیامدهای جنگ جمل

با توجه به اینکه جنگ جمل اولین جنگ داخلی بین مسلمانان بود، پیامدهای متعددی را به دنبال داشت. در این مقال به برخی پیامدهای این جنگ که در همان زمان به ضرر اسلام تمام شد، اشاره می‌شود:

1. این جنگ بستری مناسب برای شکل‌گیری فرقه‌های کلامی در جهان اسلام شد.
2. عادی شدن پیمان شکنی؛ از بدترین پیامدهای جنگ جمل این بود که قبح پیمان‌شکنی و بیعت‌شکنی با خلیفه از بین رفت. تا آن زمان شکستن بیعت با خلیفه بی‌سابقه بود، ولی اصحاب جمل این کار را کردند و این مسئله باب شد.
3. سوء استفاده‌های تبلیغاتی فراوان معاویه از جنگ جمل؛ معاویه می‌خواست فتح بابی شود و پیش از او کسی با خلیفه بجنگد، تا انگشت نما نشود که او با خلیفه جنگیده است. هم‌چنین از این درگیری، علیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) بسیار سوء استفاده کرد. از جمله این‌که اعلام کرد او با همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و صحابی بزرگ رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) جنگیده است!

لذا معاویه از همین حربه بهره‌برداری فراوانی کرد و اذهان مردم شام را بر ضد حضرت مشوش ساخت. مردم شام اگرچه شناخت آن‌چنانی نسبت به حضرت نداشتند، اما از آنجایی که برای عالم اسلام تصمیم گیری اهل مدینه ملاک بود؛ لذا شامیان هم باید امیرالمؤمنین (علیه السلام) را می پذیرفتند، ولی معاویه صلاحیت حضرت را زیر سؤال می‌برد.

4. بصره یک شهر معتبر نظامی بود، اگرچه بعد از شکست، دوباره با علی (علیه السّلام) بیعت کردند، اما این بیعت از روی میل نبود، بلکه از قدرت حضرت ترسیدند؛ زیرا بصره در این جنگ لطمه زیادی دید و آنان نسبت به حضرت کینه پیدا کرده و دیگر حاضر به اطاعت از حضرت نشدند.
5. سست شدن مردم کوفه در اطاعت حضرت؛ کوفیانی که چندان تحت تأثیر ابوموسی اشعری قرار نگرفتند و با مجاهدت‌های امام مجتبی (علیه السّلام) و مالک اشتر و عمار یاسر به یاری حضرت آمدند، این‌ها هم مسئله‌دار شدند؛ زیرا با تمام شدن جنگ، آن‌ها قصد داشتند به داخل بصره ریخته و زنان و بچه‌ها را به اسارت گرفته و اموال آنان را غارت کنند، اما آن حضرت به ایشان اجازه نداد و فرمود: «این‌ها مسلمان هستند و زن و فرزند و اموالشان حرمت دارد و جز آن مقداری که به صحنه جنگ آوردند، دیگر حق غنیمت ندارید».[1]

علامه عسکری، پیامدهای جنگ جمل را چنین بر می‌شمرد:

1. یکی از میوه‌های تلخ جنگ جمل شعله ور گشتن آتش جنگ صفّین بود؛ زیرا جنگ صفّین در واقع دنباله جنگ جمل و یکی از آثار شوم آن است. این دو جنگ، با نخ محکمی که ابتدای آن در کنار بصره و انتهایش در صفّین باشد، به هم پیوسته بود.
2. قیام به خون‌خواهی عثمان از طرف عایشه، طلحه و زبیر، موجب شد که معاویه خلافت را در میان خاندان خود موروثی کند و انتقال آن را به خاندان دیگر ناممکن سازد.
3. نتیجه ناگوار دیگر آن، پیدایی جنگ نهروان است چون جنگ جمل و سپس صفّین، در روح مردم بدبین، تنگ نظر و کوته فکر آثار بدی گذاشت به طوری که به دیگران به دیده عداوت و تکفیر می نگریستند.[2]

[1]. با استفاده از مصاحبه رجبی دوانی، محمد حسین، سایت صدای شیعه.

[2] . عسکری، سید مرتضی، نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج 233/2 ـ 234 به نقل از حوزه نت.