آثار و اقدامات علمی امام سجاد (زین العابدین) (علیه السّلام)‏

علی رغم خفقانی که در زمان امام سجاد (علیه السلام) بر فضای جامعه حاکم بود، آن حضرت توانست آثار مکتوبی از خود به یادگار بگذارد که در این نوشته به آن ها اشاره می شود:

1. صحیفه سجادیه: صحیفه سجادیه به اخت القرآن، زبور آل محمد (صلّی الله علیه و آله) و انجیل اهل بیت (علیهم السّلام) شهرت دارد. سند صحیفه به امام محمدباقر (علیه السّلام) و زید بن علی بن حسین (علیهما السلام) می رسد. شرح های بسیاری به قلم دانشمندان بزرگ اسلامی بر صحیفه نوشته شده که شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب «الذریعة» حدود هفتاد شرح را نام برده است.[1]
2. مناجات های پانزده گانه (مناجات خمسة عشر).‏[2]
3. رساله حقوق: امام سجاد (علیه السّلام) در این رساله به تمام ابعاد زندگی و روابط انسان با آفریدگار و خویشتن و خانواده و جامعه و حکومت و معلم و دیگر کسان پرداخته است. این رساله را ابوحمزه ثمالی، شاگرد امام سجاد (علیه السلام) نقل کرده است.[3]

4- دیوان شعر امام سجاد (علیه السلام).[4] این دیوان بازتابی از صحیفه سجادیه است با مفاهیم گهربار و زیبا، زبانی شیوا و جنبه های هنری نغز و بدیع، تأثیری شگرف بر جان آدمی دارد و در هدایت و سعادت او مفید و سازنده است.

نسخه ای که براساس آن، اشعار ترجمه شده است به کوشش «ماجد بن أحمد العطیه» گردآوری و در مؤسسه «النور للمطبوعات» بیروت به چاپ رسیده است.

دیوانی که اکنون در دست است، از اولین تا آخرین بیت آن، حکمت و اندرز، برحذر داشتن، یادآوری و امیدوار کردن و ترساندن است. شیح آغا بزرگ تهرانی در کتاب «الذریعه فی تصانیف الشیعه» در جلد 9، ص 431، شماره 2499 با این سخن از این دیوان یاد کرده است: این دیوان به امام زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السلام) نسبت داده می شود. این دیوان 150 بیت دارد که براساس حروف قافیه، مرتب شده برای هر حرف پنج بیت می باشد و (لا= لام + الف) را یک حرف مستقل به حساب آورده است.

نسخه ای دیگر که شامل 23 برگ می باشد، نزد «مجید موقّر» در تهران وجود دارد و در پایان آن گفته: این کتاب در هفتم محرم سال هزار و دویست و نود و هشت به پایان رسید. در ادامه 37 برگ متنی می آید.

در پایان باید گفت: «دیوان امام سجاد (علیه السلام)» نوشته «ماجد بن احمد العطیه» را دکتر «آفرین زارع» عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز ترجمه کرده است. این کتاب 157 صفحه ای را انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین المللی در تهران در سه هزار نسخه منتشر کرده است و با شماره ثبت 490198 در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی موجود است.

5- كتاب علی بن الحسين (علیهما السلام).‏ این کتاب از تألیفات امام زين العابدين (عليه السلام) و نام آن «كتاب علي بن الحسين» است. این کتاب متأسفانه هم اکنون در دست نیست ولی ما به قطعه کوچکی از این کتاب دست پیدا کردیم که آن را امام محمد باقر (عليه السلام) فرموده، در آنجا که می فرماید: «ما در (كتاب علي بن الحسين) این گونه یافتیم که می فرماید: هنگامی که واجبات الهی ادا شود و به سنت های پیامبر عمل گردد …».‏[5]

6- مناجاة الانجيلية.[6] «مناجات انجیلیه مفصل ترین مناجاتی است که از امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است. این دعا معروف به انجیلیه است و وجه تسمیه آن این است که فقرات این دعا شبیه اکثر فقرات و مواعظ انجیل است که بر حضرت عیسی (علیه السلام) نازل شده است.[7]

[1]. امام سجاد، على بن الحسين (عليهما السلام)،  صحيفه سجاديه، ترجمه و شرح: فيض الاسلام اصفهانى، على نقى‏، محقق / مصحح: افشارى زنجانى، عبد الرحيم، ص 404.‏

[2]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، ج 91، ص 142.

[3]. همان،ج 110، ص 94؛ بحرانى اصفهانى، عبد الله بن نور الله،‏ عوالم العلوم و المعارف (مستدرک حضرت زهرا تا امام جواد (عليهم السلام))، محقق / مصحح: موحد ابطحى اصفهانى، محمد باقر، ج 18، ص 306 – 351.

[4]. آقا بزرگ تهرانى‏، محمد محسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ج 9، ص 431.‏

[5]. قرشی، باقر شریف، حیاه الامام زین العابدین (علیه السلام)، ج ‏2، ص 255.

[6]. بحار الأنوار، ج 91، ص 153.

[7]. اصفهانی، میرزا عبد الله، الصحیفة الثالثة السجادیه، ص 100.