آثار و اقدامات تاریخی شیخ کلینی

انسان‌های آگاه به زمان و مکان و بندگان فرهیخته خدا، وظیفه خود می‌دانند در هر زمانی، رسالت خود را برای حفاظت و نگهبانی از اعتقادات دینی مردم ایفا کنند. شیخ کلینی از زمره افرادی است که با شناخت و درک موقعیت حساس زمان خویش، اقدامات تاریخی را صورت داد و با تحقیق و نوشتن، خدمات ارزنده‌ای به اسلام و مسلمانان نمود. کلینی با درک این مطلب که تشیع اگر از این مرحله به سلامت بگذرد، برای همیشه از انحراف و التقاط رهایی یافته‌است، برای تکمیل هدف و رسالت خویش دست به مهاجرت زد. شاید بتوان گفت مهم‌ترین اقدام تاریخی مرحوم کلینی؛ هجرت‌های پی‌درپی او از ری به قم و از قم به کوفه و از کوفه به بغداد، برای ثبت و ضبط احادیث اهل‌بیت (علیهم السلام) است. در زمان کلینی، در قم، راویان و محدثان در هر مسجد و حسینه‌ای به نقل حدیث می‌پرداختند. بسیاری از ایشان در شمار آخرین محدثانی بودند که بدون واسطه از زبان امامان (علیهم السلام) حدیث شنیده‌بودند. وجود این فرزانگان موجب شد که عاشقان کلام اهل‌بیت (علیهم السلام) به این شهر مهاجرت کنند و کلینی یکی از این افراد بود. او در قم با استادان و محدثان بزرگی آشنا شد که در شکل‌گیری شخصیت او نقش اساسی داشتند. در این میان به رادمردی به نام ابوالحسن على بن ابراهیم بن هاشم قمى (زنده در 307 ق) از راویان بزرگ و موثق شیعه برمی‌خوریم که کلینی را با او و او را با کلینی می شناسیم. کسی که نامش در سلسله سندهای یک سوم کافی؛ «بیش از هفت هزار و یکصد و چهل روایت کافی (7140)» به چشم می‌خورد. شخصیتی که نامش ‍ با کافی جاودانه شد. کلینی پروانه‌وار به گرد شمع وجود او چرخید و او را لحظه‌ای چه در حال بیماری و چه سلامت در خانه و مدرسه رها نکرد و از او غافل نماند.

بعد از قم، عطش سیری ناپذیر کلینی او را بر آن داشت تا آن دیار مقدس را به امید یافتن روایات و احادیث ناشنیده ترک کند. وی از قم به کوفه که در حقیقت جای تبادل نظر و نقطه آغاز در جهان اسلام به شمار می‌آمد، رفت. در آن زمان در کوفه، همه آزادانه به تبلیغ مذهب خود می پرداختند؛ از این رو هریک از نویسندگان و محدثان مذاهب گوناگون اسلامی، مجلس درس و بحثی برای خود برپاداشته بودند و به نقل احادیث خویش می‌پرداختند. «ابن عقده» یکی از کسانی بود که در این شهر سکونت داشت. او از حافظان بزرگ حدیث به شمار می‌رفت و حافظه قوی او موجب شده‌بود که آیتی از آیات شاخص الهی درجهان شود.[1] او اگرچه از نظر مذهبی «زیدی جارودی»[2] بود، اما زهد و پارسایی، از او محدثی موثق ساخته‌بود که همه مذاهب در نقل احادیث، به او اعتماد داشتند. کلینی نیز از این مرد بزرگ استفاده کرده و از او روایاتی فرا گرفت.

کلینی پس از کسب علم و حدیث از ده‌ها استاد و محدث در شهرها و روستاهای آن زمان، سرانجام به بغداد رسید. او در اندک مدتی موفق شد از نظر علم و تقوا جایگاهی در بغداد پیدا کند که هم شیعه و هم اهل‌سنت در مشکلات دینی به او مراجعه کنند، طوری که عامه و خاصه در فتاوا به او روی آورند. شیخ کلینی در بغداد، بزرگ‌ترین اقدام و اثر علمی خود؛ یعنی نوشتن کتاب «الکافی» را به انجام رساند.[3] [4]

[1]. دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج 3، ص 55. ‏

[2]. جارودیه؛ یا همان فرقه سرحوبیه، یکی از شاخه‌های زیدیه در قرن دوم و سوم است. این فرقه به نام برجسته‌ترین فرد آن، ابوالجارُود زیاد بن مُنْذَر،مشهور است .

[3]. مدرس، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، ج 5، ص 79.

[4]. مجموع مطلب اقتباس از پايگاه اطلاع رسانی حوزه نت.