آثار علمی شیخ مفید

شیخ مفید از فقها و علمای بزرگ شیعی است كه خدمات علمی او زبانزد و فعالیت‌ های فكری و پژوهشی وی در تولید آثار ارزشمند، در محافل علما و حوزه ‌های علمیه، مشهور و مورد تمجید فراوان می‌باشد.

آثار شیخ مفید را دویست كتاب و رساله علمی ذكر كرده ‌اند كه موضوعات آنها كلام، فقه، اخلاق، حدیث، امامت، تاریخ و اصول فقه است، البته گستردگی و كثرت آثار علمی شیخ مفید مانع معرفی آنها حتی به اجمال در این مقال کوتاه است.

دو تن از شاگردان برجسته او؛ شیخ طوسی و ابوالعباس نجاشی، فهرست هایی از تألیف های عالمان شیعه گرد آورده اند که در آن، آثار استاد خویش را نیز ثبت کرده اند.

شیخ طوسی می نویسد: «مفید، نزدیک به دویست تألیف کوچک و بزرگ دارد. فهرست کتاب هایش معروف است». شیخ طوسی، پس از عبارت فوق، نام بخشی از آثار وی را آورده، اضافه می کند که همه آنها را در نزد استاد خود؛ مفید، درس آموخته است.[1]

پس از وی، ابوالعباس نجاشی، به گونه ای گسترده تر یکصد و هفتاد و چهار کتاب از آثار استادش را نام می برد.[2]

پس از آن دو، ابن شهر آشوب، در معالم العلماء، که بنا به تصریح مؤلفش، برای تتمیم و تکمیل فهرست شیخ نگاشته شده، افزون بر آنچه شیخ طوسی آورده تعداد دیگری از آثار مفید را در کتاب خودش ثبت کرده است.[3] همه فهرست نویسانی که پس از این سه کتاب، کتاب های شیخ مفید را در کتاب های خود آورده اند از این سه منبع استفاده کرده اند.

گفتنی است که منابع و مآخذ دیگری نیز وجود دارد که از تألیفات این عالم ربانی سخن گفته اند. منابعی مانند؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، تالیف علاّمه متتبع شیخ آقا بزرگ تهرانی و اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملی، ریحانه الادب، میرزا محمّد علی مدرّس. همچنین در مقدمه کتاب مقنعه شیخ مفید و مقدمه کتاب امالی او، چاپ جامعه مدرسین، با تحقیق: حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری نام آثار شیخ به تفصیل آمده است. در این دو کتاب، برای تنظیم فهرست آثار شیخ مفید، از مقدمه تهذیب الاحکام  شیخ طوسی استفاده شده است.

در اینجا به برخی از تالیفات شیخ مفید در بعضی از علوم اشاره می شود که اسامی آنها به این ترتیب است:

1. فقه:

الف. المقنعة.

ب. الفرائض الشرعیة.

ج. احکام النساء.

2. اصول:

مختصر التذکرة بأصول الفقه.

3. علوم قرآنی:

الف. الکلام فی دلائل القرآن.

ب. وجوه اعجاز القرآن.

ج. النصرة فی فضل القرآن.

د. البیان فی تـألـیف القرآن.

4. تاریخ:

الف. مسار الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة.

ب. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد.

ج. الجمل.

5. علم کلام و عقائد:

الف. اوائل الـمقالات.

ب. نقض فضیلة المعتزلة.

ج. الافصاح.

د. الایضاح.

هـ. الارکان.[4]