آثار علمی احمد بن حنبل

احمد بن حنبل را نویسنده کتاب‌های متعددی دانسته‌اند که مشهورترین آن‌ها مسند او است. عدد احادیث مسند احمد را ۲۷۱۰۰ حدیث[1] یا ۳۰ هزار حدیث[2] و برخی نیز ۴۰ هزار حدیث دانسته‌اند.[3] احمد قبل از تدوین نهایی مسند از دنیا رفت و پسرش عبدالله آن را تکمیل کرد.[4]

وی هم‌‍چنین کتاب‌هایی با عناوینی مانند: «التاریخ»، «الناسخ و المنسوخ»، «التفسیر»، «فضائل الصحابة»، «المسائل»، «العلل و الرجال»، «الزهد»، «الردّ علی الزنادقة فیما ادعت به من متشابه القرآن»، «الاشربه» به رشته تحریر در آورده‌است،[5] البته عده‌ای بر این اعتقادند که برخی کتاب‌های او توسط شاگردان و فرزندان او جمع‌آوری شده‌است؛[6] مانند کتاب فضائل الصحابه که برخی معتقدند کتاب مستقلی از احمد نیست، بلکه مجموعه روایاتی است که فرزندش عبدالله، از وی روایت کرده‌است.[7]

[1]. سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ‌۳، ص ۹۰‌.

[2]. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج ۱، ص ۲۰۳.

[3]. گرجی، ابو القاسم، تاریخ فقه و فقها، ص ۸۵؛ جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت (ع)، ص ۱۴۱.

[4]. شهرستانی، سید علی، وضوء النبی (ص)، ج ‌۱، ص ۴۰۹ – ۴۱۰.

[5]. الاعلام، ج ۱، ص ۲۰۳؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج ‌۳، ص ۹۰‌.

[6]. انصاری، حسن، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ذیل واژه «احمد بن حنبل»، ج ۱، ص ۷۲۴؛ سبحانی، جعفر، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه، ص ۴۱۷‌.

[7]. سایت کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، طباطبایی یزدی، نگاهی بر تحقیق جدید «فضائل امیرالمومنین(ع) از احمد بن حنبل»