معناى لغوى و اصطلاحى “بداء”

“بداء” از ريشۀ “بُدوّ” به معناى ظهور شديد است[1] و در اصطلاح، گفته‏اند: بداء همچون نسخ داراى دو معنا است:

1. پديدار شدن رأى جديد براى خداوند – كه پيش از اين آگاهى نداشته و سپس به آن پى برده باشد، اين معنا باطل و نسبت آن به خداى تبارك و تعالى محال و ممتنع است.

2. پديدار ساختن امرى براى مردم كه در گذشته بر ايشان پنهان بوده است؛ يعنى اين امر را خداوند از ازل مى‏دانسته و از همان آغاز به همين شكل جديد كه پديدار گشته مقدّر داشته است، ولى به جهت مصلحتى كه مقام تكليف آن را ايجاب مى‏كرد، براى مدتى آن را از مردم مخفى داشته و سپس در موقع خود آشكار نموده است، اين معنا معقول و پذيرفته است.[2] آنچه علماى شيعه از معناى “بداء” اعتقاد دارند و با استناد به روايات اهل بيت (ع)؛ مانند امام صادق (ع) كه فرمودند: “خداوند از همۀ انبيا، همراه با توحيد، ايمان به بدا را نيز پيمان گرفته است.[3] يا حديث ديگر كه مى‏فرمايد: هر كس گمان كند براى خداوند مسئلۀ جديدى روشن شده كه قبلاً آن را نمى‏دانسته از او تبّرى بجوييد.[4] روى آن پافشارى مي كنند، همين معناست كه بدا هنگامى به خداوند نسبت داده مى‏شود به معناى إبدا؛ يعنى آشكار ساختن چيزى كه قبلاً ظاهر نبود و پيش بينى نمى‏شده، است.[5]

از جمله آياتى كه دلالت بر اين حقيقت مى‏كنند، اين آيۀ شريفه است: “… لِكل أجلٍ كتابٌ، يمحو اللَّه ما يشاءُ و يُثبتُ و عِندهُ أُمُّ الكِتابِ”؛ براى هر زمان و دوره‏اى كتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو يا اثبات مى‏كند و “اُم الكتاب” تنها نزد اوست”.[6]

[2] معرفت، هادى، تفسير و مفسران، مؤسسۀ فرهنگى التمهيد، چاپ اول ارديبهشت 1379، ج 1، ص 522.

[3] كافى، دارالكتاب الإسلامى، تهران، 1365 ه، ص 148، حديث 15.

[4] سفينة البحار، ج 1، ص 51، و قريب به مضمون حديث، كافى، همان، ص 148، حديث 9.

[5] مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 10، ص 249.

[6] رعد، 38 و 39.