مادر امام رضا (علیه السلام)

مادر امام رضا (علیه السلام)، به نام تُکتَم، کنيز حميده مصفاه (مادر امام موسى کاظم عليه السّلام)، و از زنان شايسته در عقل و دين و شرف بود که جناب حميده او را به فرزندش حضرت موسى بن جعفر (عليهما السّلام) بخشید و به آن حضرت عرض کرد: پسرم، «تكتم» كنيزى است كه بهتر از او كنيزى نديده‏ام و شک ندارم كه اگر نسلى از او به‌وجود آيد، خداوند آن نسل را پاک و مطهّر قرار مى‌‏دهد، او را به تو بخشيدم، با او به نيكى رفتار كن‏… . [1]

ایشان نام­‌ها و القاب متعدّدی داشتند که برخی از آنها عبارتند از: «تکتم، طاهره، نجمة،‏ سکن‏ النوبیة،‏ سمان (سُمانة) و أروى».[2] کنیۀ ایشان «أمّ‏ البنین»‏ است.[3]

در روایتی آمده است: وقتی امام رضا (علیه السلام) پا به عرصه وجود نهاد، حمیده مصفاه، مادر آن حضرت را به «طاهره» ملقب نمود.^[4]

هاشم معروف حسنی می‌گوید: امام رضا (علیه السلام) از مادری به نام خیزران زاده شد و اضافه می‌کند این زن، کنیزی از نوبیه (از نواحی سودان کنونی واقع در شمال آفریقا) به نام اروی و ملقّب به شقراء بوده است و نيز گفته مى‌‏شود مادر آن حضرت به نام «نجمة» و با کنيه «ام البنين» (مادر پسران) بود و نامش را به استناد سروده­ای در مدح امام رضا (علیه السلام)، «تکتم» ذکر کرده اند که ترجمه‌اش چنین است: «برترین مردم از نظر شخصیت، پدر، قبیله، و اجداد، همانا علی (حضرت امام رضا (علیه السلام) بزرگوار است. او را «تکتم»، به عنوان هشتمین سمبل دانش و بردباری و به عنوان امامی که حجت حق است برایمان به ارمغان آورد».[5]

درباره اخلاق و فضایل وجودی مادر امام رضا (علیه السلام) نقل شده است که آن­گاه که حمیده مصفاه (مادر امام کاظم علیه السلام) وی را مالک گردید، تکتم به علامت تکریم حمیده، هرگز در مقابلش بر زمین ننشست.[6] از نمونه‌های شگفت‌انگیزی که حمیده خاتون برای فرزندش امام کاظم (علیه السلام) بیان داشت، این بود که: همانا من در عالم رؤیا، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را مشاهده نمودم که خطاب به من فرمودند: «ای حمیده، نجمه را به فرزندت موسی (علیه السلام) ببخش که به زودی برایش بهترین مردمان زمین را به دنیا می آورد» و وى پس از اين خواب، كنيز را به فرزندش بخشيد.[7]

در خصوص عبادت مادر امام رضا (علیه السلام) نقل شده است: در ایام شیرخوارگی حضرت، یادآور شد، کس دیگری را که شیر دارد مشخص کنند تا او را در این زمینه کمک کند، پرسیدند مگر شیر تو کم است؟ جواب داد، نه از این بابت مشکلی ندارم، ولی در اثر اشتغال به شیردادن، از انجام نوافل و ذکرهای مستحبی باز می مانم؛ بدین جهت نیروی کمکی می‌خواهم تا از این امور بازنمانم.[8]