ضرورت صحیح انجام دادن مناسک حج

سیره امامان (ع) بر این بود که خودشان در حج حضور پیدا می‌کردند تا ضمن انجام اعمال عبادی خود پاسخ گوی سؤالات فقهی مردم نیز باشند و از بعضی روایاتی که ذکر می شود استفاده می‌شود که کلاس های آموزشی قبل از سفر، داشتند و این گویای این حقیقت است که کلاس های آموزشی، از جمله ضروریات سفر حج و عمره است و آیاتی از قرآن مجید مؤید این ادعا می‌باشد.

در مورد حضرت ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) آورده شده است که آن پیامبران پس از تعمیر و ترمیم کعبه از خدا خواستند کیفیت مناسک و اعمال حج را برایشان تعلیم کند: «وَ و نيز به ياد آوريد) هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايه‏هاى خانه (كعبه) را بالا مى‏بردند (و مى‏گفتند) پروردگارا از ما بپذير تو شنوا و دانايى … َراه اطاعت و پرستش را بما نشان بده»[1] سپس جبرئیل امین از سوی خدا به تعلیم آن دو پرداخت و شیوه احرام و اعمال دیگر را آموزش داد. که متن حدیث در وسائل الشیعه به این صورت آمده است:

 امام صادق (ع) می فرماید: خداوند متعال به حضرت ابراهیم (ع) امر فرمود: كه حج كند و جناب اسماعیل را با خود به حج ببرد و وى را در حرم اسكان دهد، هر دو بر شترى سرخ نشسته و به حج رفتند و احدى جز جبرئیل (ع) با آنها نبود.وقتى به حرم رسیدند، جبرئیل گفت: اى ابراهیم از شتر فرود آیید و قبل از این كه داخل حرم شوید غسل كنید.

ابراهیم و اسماعیل از شتر پایین آمده و غسل كردند. بعد جبرئیل به ایشان نشان داد كه چگونه براى احرام آماده شوند. ایشان این مراسم را انجام دادند. سپس جبرئیل به آنها امر فرمود: كه محرم به احرام حج شده و تلبیات چهارگانه‏ اى را كه پیامران مرسل گفته بودند، بگویند. بعد آنها را به باب صفا برده و از شتر پیاده شدند و بین آن دو ایستاد، بعد رو به بیت نمود و تكبیر گفت، آنها نیز تكبیر گفتند، بعد حمد الهى به جا آورد و آن دو نیز حمد نمودند. سپس خدا را تمجید كرد و آن دو نیز تمجید كردند. آن گاه بر خدا ثناء گفت و آن دو نیز مثل او انجام دادند و به دنبال آن جبرئیل جلو رفت و آن دو نیز جلو رفتند و هر سه ثناء بر خدا مى‏گفتند و او را تمجید مى‏كردند تا رسیدند به جاى حجر، جبرئیل استلام نمود و آن دو را امر كرد كه استلام كنند. بعد هفت شوط طوافشان داد. بعد آنها در مقام ابراهیم ایستادند و وی دو ركعت نماز خواند و آن دو نیز خوانده و سپس مناسک را به آنها نشان داد… .[2]

 و همین طور در مورد حضرت آدم (ع) آمده است که: چون آدم (ع) ارادۀ زیارت خانۀ خدا نمود، جبرئیل از سوی پروردگار مأمور شد که آن حضرت را با احکام و مناسک حج آشنا کند خداوند تبارک و تعالى مرا نزد تو فرستاد تا مناسكى كه به واسطه انجام آنها توبه‏ات پذيرفته مى‏شود را به تو بياموزم‏ ‏.[3]

 از این آیه شریفه و حدیثی که به عنوان نمونه ذکر شد، استفاده می‌شود، کلا‌س های آموزشی یک ضرورت دینی و فقهی است که بدون آن، سالکان راه حق و زائران کعبه نمی‌توانند نسبت به آن بی تفاوت باشند، حتی پیامبران خدا نیازمند آن بودند و از طریق آنان این سیره و سنت ریشه گرفته است و این به خاطر این است اعمال حج بهتر و صحیح انجام شود.

کلاس‌ آموزشی پیامبر اسلام (ص): هنگامی که  در سال دهم هجرت، رسول خدا (ص) مأمور گردید پیروان خود را برای انجام حج آماده کند، جمعی از صحابه را علاوه بر شهر مدینه، به اطراف نیز گسیل داشت و به آنان تأکید کرد: امسال در مراسم حج همه آحاد مردم حضور داشته باشند تا وی به امر خدا تمام احکام این فریضه را شخصاً برگزار نموده و به مسلمانان تعلیم نماید «أَلَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَدْ عَزَمَ عَلَى الْحَجِّ فِی عَامِهِ هَذَا لِیفَهِّمَ النَّاسَ حَجَّهُمْ وَ یعَلِّمَهُمْ مَنَاسِكَهُمْ فَیكُونَ سُنَّةً لَهُمْ إِلَى آخِرِ الدَّهْرِ… .[4] در تاریخ اسلام و احادیث متواتره آمده است که آن حضرت 26 ذی القعده الحرام سال دهم هجرت با حضور تمام مسلمانان مدینه و اطراف آن، که قدرت تشرف داشتند عازم حج شد و احدی از مسلمانان از این مراسم تخلف نکرد.

 کلاس آموزشی حضرت امام باقر (ع) و حضرت امام صادق (ع):

امام صادق (ع) با اشاره به دوران خفقان بنی امیه و محرومیت شیعیان از دسترسی به پیشوایان معصوم (ع) به نقش پدر بزرگوارش حضرت امام باقر (ع) در کلاس های آموزشی حج می‌فرماید: تا زمان پدرم، امام باقر (ع) شعیان در آموزش احکام حج و حرام و حلال در تنگنا بودند، ولی چون او به دوران رسید، باب علم و احکام را با  تشکیل کلاس ها برویشان گشود و احکام و مسائل حج را برایشان بیان کرد[5] .

 ابو حنیفه پیشوای گروهی از اهل سنت، در نقش امام صادق (ع) در تشکیل این کلاس ها و بیان احکام حج می‌گوید: اگر امام صادق (ع) نبود مردم از دسترسی به احکام حج باز می‌ماندند[6]. از مجموع این آیات و روایات و سیره امامان معصوم و سنت رسول الله (ص) و پیامبران استفاده می‌شود که تشکیل کلاس ها در هر عصر و زمانی ضروری بوده و هیچ انسانی بدون آموزش لازم، نمی‌تواند به اسرار و آثار و احکام حج آگاه گردد و در نتیجه نمی‌تواند مناسک حج را صحیحاً انجام بدهد، برای این که بتواند یک حج ابراهیمی داشه باشد، باید مناسک حج را تعلیم بگیرد.[7]