زیدیه

فرقه زیدیه

فرقۀ زیدیه منسوب به زيد بن علی بن الحسین (ع) است که او گرچه خود را امام نمی دانست، اما قیام برای خون خواهی مظلومان عاشورا موجب شد که پيروانش وی را به عنوان امام پنجم بشناسند که به همين دليل زيديه ناميده می شوند. زيد بن علی فردی بسيار شجاع و اهل علم و دانش بود، او در سال 122 یا 121 هـ.ق[1] در دوران خلافت هشام بن عبدالملک اموی بر ضد حکومت ظلم و جور امويان در کوفه قيام کرد و با جمع کثيری از يارانش به شهادت رسيد.

عقاید و باورهای زیدیان

چند باور مشترک بین تمامی فرقه‌های زیدیه (جارودیه، سلیمانیه، صالحیه و …) دیده می شود که عبارت اند از: 1. باور به عدل الاهی، 2. باور به اختیار انسان و نفی جبر، 3. تأکید بر اصل امر به معروف و نهی از منکر، 4. اعتقاد به امامت امامان علی، حسن و حسین (ع)، 5. امامت پس از امام حسین، در فرزندان امام حسن یا امام حسین (ع)، 6. دعوت و قیام، از شرایط «امام» است (علاوه بر شرایط عمومی؛ نظیر عدالت، دانایی دینی و …. این نکته، از اصول بسیار مهم در تفکر سیاسی زیدیه است. 7. باور به ظهور مهدی (عج)، 8. نفی تقیّه (کتمان مذهب و باور دینی).

تفاوت چشمگیر عقاید زیدیان

اگر باورهای فوق، حلقه مشترک «مذهب زیدیه» است. اختلافات عقاید زیدیان بسیار گسترده و فراوان است؛ از جمله: آیا امامت امام علی (ع) به نصّ صریح پیامبر (ص) بوده است؟

در میان زیدیان، فرقه جارودیه این دیدگاه را دارند. اما برخی از فرقه‌های دیگر زیدیه(فرقه بتریّه یا صالحیّه و …). چنین باوری را ندارند.

آیا امامت مفضول با وجود افضل مجاز است؟ پاسخ فرقه‌های زیدیه، به این پرسش یکسان نیست.

جارودیه آن را پذیرا نیستند. اما فرقه‌های بتریّه (یا صالحیه) و یا فرقه سلیمانیه آن را می‌پذیرند.

آیا تعدد امام، در زمان واحد مجاز است؟ این پرسش، به ویژه در شرایط استقرار دولت‌های متعدد زیدی جدی‌تر مطرح شد، و موافقان و مخالفان به نامی داشته و دارد.

مهدی منتظَر چه کسی است؟ در حالی که در مواردی فرقه‌های زیدیه، تحت شرایط سیاسی – اجتماعی به ظهور مهدی باورمند شده بودند، عده ای آن را بر نفس زکیه (محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن) و یا حسین بن قاسم عیانی (م 404 ه.ق) و … تطبیق نمودند. در مورد حسین بن قاسم (که از امامان علوی یمن بود) فرقه‌ای به نام حسینیّه در یمن به وجود آمد که تا چندین قرن دوام داشت و معتقد بودند که او مهدی موعود است و … .[2]

اما بخش عمده‌ای از فرقه‌های زیدیه اعتقاد دارند که مهدی (عج) هنوز به دنیا نیامده است و در آینده ظهور خواهد کرد.

اعتقاد به رجعت و خصایل خاص امامان: در حالی که پاره‌ای از فرقه‌های زیدیه؛ مثل جارودیه، به رجعت و یا علم غیب و خصال منحصر در امامان، باورمند دارند. برخی دیگر از فرقه‌های زیدی چنین باوری را ندارند.

از مجموع نکات فوق، می‌توان دریافت که در میان فرقه‌های زیدی، «فرقه جارودیه» به شیعه دوازده امامی (امامیه) نزدیک‌ترند. شیعیان زیدی یمن، به این گرایش زیدی متصل هستند.

«جاروديه»، «سليمانيه» و «صالحيه» از جمله سه فرقه اصلی زيديه است که از آن فرقه های ديگری؛ مانند «هادويه» و «قاسميه» در يمن و «ناصريه» در ايران شکل گرفت.

زيدی ها در بسياری از اعتقادات با شيعيان اثنی عشری مشترک هستند و مراسم عاشورا و جشن های غدير را به طور گسترده برگزار می کنند.

دیدگاه‌های کلامی – فقهی زیدیه: زیدیان از فرقه‌های مطرح در مذاهب اسلامی‌اند. آثار و نگاشته‌های عالمان زیدی، از قرن دوم هجری تا کنون، مجموعه‌ای مهم و قابل اعتنا در میراث اسلامی است.[3]

معرفی منابع:

برای مطالعات تکمیلی در موضوع زیدیه شناسی در زمینه «زیدیه» به نوشته‌های زیر می‌توانید مراجعه کنید:

1- زیدیه، تاریخ و عقاید، مهدی زمانیان و سید علی موسوی‌نژاد، نشر ادیان، 1386.

2- تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، ج 2، انتشارات سمت، 1383.

3- دولت زیدیه در یمن، حسن خضیری احمد، احمد بادکوب، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380. برای مطالعۀ بیشتر، منابع زیر معرفی می شود:

الف) کتاب‌ها و نگاشته‌هایی که در زمینۀ فرق و مذاهب اسلامی، نوشته شده‌اند؛چونان: مقالات الاسلامیین، ملل و نحل، فرق الشیعه، المقالات و الفرق، الفصل و … .

ب‌) کتاب‌ها و مقالات که در خصوص «زیدیه» نوشته شده‌اند و از آن جمله:

الزیدیه قراءة فی المشروع و بحث عن المکوّنات، عبد الله بن محمد حمیدالدین، صفاء، 1424؛ الزیدیه فی موکب التاریخ، جعفر سبحانی، دارالاضواء.

الزیدیه نظریه و تطبیق، علی بن عبدالکریم الفضیل شرف الدین، بیروت، 1412 ج‌).

کتاب‌ها و آثار مؤلفان زیدی مذهب: در دهه‌های اخیر، آثار فراوانی از مؤلفان زیدیان – چه در یمن و چه در کشورهای دیگر- به چاپ رسیده است. پاره‌ای از آن را در تراث الزیدیة (سید علی موسوی نژاد، مرکز ادیان و مذاهب 1384) مؤلفات الزیدیة (سید احمد حسینی اشکوری، مکتبه نجفی مرعشی، قم 1413) و … می‌توان دید.

حکومت های زیدی

عقايد زيد بن علی (ع) (قيام و خروج عليه ظالمان در هر شرايطی و …)، سبب شد، علی رغم اين که خود وی مدعی امامت نبود، اما پيروانش او را امام بدانند و پس از شهادتش در کوفه و عراق، ايران و يمن دست به قيام عليه حکومت های وقت بزنند و حکومت های زيدی تشکيل دهند.

از مهم ترين و معروف ترين حکومت زيدی ها در ايران که با آمدن يحيی بن عبدالله به ديلم و بعد از شهادت وی توسط عباسيان در سال 250 هـ.ق شکل گرفت، می توان به قيام حسين بن علی معروف به داعی کبير اشاره کرد.

يحيی بن حسين رهبر فرقه هادويه در سال 284 هـ.ق در صعده يمن توانست با ترويج مذهب هادويه، حکومت زيدی تشکيل دهد. حکومت زيدی ها بر يمن همراه با افت و خيزهایی تا استيلای عثمانيان وجود داشت تا اين که سقوط عثمانی ها، زمينه را برای حاکميت مجدد آنها فراهم کرد و تا سال 1964 حکومت در دست زيدی ها بود تا اين که در اين سال اعلام جمهوري شد.

از این رو می توان گفت: زیدیه در تاریخ اسلام، از چند جهت مورد توجه‌اند:

1. رهبری جنبش‌های ضد اموی و عباسی: بخش مهمی از نهضت‌های شیعی ضد اموی- عباسی توسط زیدیان رهبری شده است. قیام زید بن علی در کوفه، یحیی بن زید در خراسان، و … .

2. دولت‌های شیعه زیدی: دولت های معروف زیدی ها در تاریخ اسلام، عبارت اند از:

1-2- دولت ادریسیان در مغرب اسلامی: ادریس بن عبدالله بن حسن بن امام حسن (ع) پس از حضور و شکست قیام شهید فخّ، به شمال آفریقا گریخت و با حمایت پاره‌ای از قبایل آن منطقه، دولت ادریسیان را در 172 هـ ق بنا نهاد. این دولت، تا سلطه دولت فاطمیان بر مغرب دوام یافت و از سال 305 هـ.ق تحت الحمایه دولت فاطمی شد و بالاخره در سال 375 هـ.ق کاملا منقرض گردید.

2-2- دولت علویان در طبرستان: این سلسله با داعی کبیر (از نوادگان زید) در 250 هـ.ق آغاز شد و مناطقی چون آمل، ساری و گرگان را در برگرفت. پس از او داعی صغیر (م 278 هـ.ق) و ناصر اطروش (م 304 هـ.ق) و آخرین سلسله، حسن بن قاسم مقتول در 316 هـ.ق بود. بدین گونه سلسله علویان طبرستان، شصت و اند سال ادامه یافت.

3-2- دولت علویان یمن: این سلسله، حدود هزار سال ادامه یافت.[4]

زیدی های حوثی

رهبر سیاسی و فکری این گروه سید حسین حوثی فرزند بدرالدین (رهبر مذهبی زیدیه صعده) است که افکاری نزدیک به شیعۀ جعفری اثناعشری دارد، گرچه به عللی فعلاً رهبری سیاسی گروه حوثی بر عهدۀ برادر ایشان عبدالملک حوثی است،  اما هنوز هم از نظر فکری از افکار حسین حوثی ارتزاق می کنند.

یکی از یمنی ها که اخیراً از وهابیت به تشیع گراییده مصاحبه ای انجام داده که در آن زیدی های حوثی را معرفی می نماید و از آن جایی که این پاسخ را جامع دیدیم به بیان آن اکتفا می نماییم:

دكتر عصام العماد که اصالتی یمنی دارد او یك وهابی بوده كه به گفته خودش با تحقیق و مطالعه به شیعه جعفری روی‌ آورده است. او از شاگردان رهبر جنبش، سیدحسین حوثی است، اما می‌گوید كه او را تاكنون ندیده و تنها نوار‌ها و  ویدئو‌های او را شنیده و تماشا كرده‌است.

دكتر عصام العماد می‌گوید كه سیدحسین حوثی و به طور كلی حوثی‌ها تلاش دارند كه شیعیان زیدی در یمن را به شیعه واقعی كه همان شیعه اثنی‌عشری است، ترغیب كنند. او تأكید می‌كند كه حكومت مركزی یمن بر این عقیده است كه راه شیعه جعفری از شیعه زیدی می‌گذرد و به همین علت با شیعیان زیدی برخورد كرده و تلاش می‌كنند تا آن را به آغوش سلفی‌ها بیندازند، در شرایطی كه سیدحسین حوثی و جنبش او درست برخلاف حكومت مركزی یمن عمل كرده و سعی كرده‌اند زیدی‌ها را به آغوش شیعه جعفری دعوت كنند. او تأكید می‌كند علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهور یمن از سوی عربستان حمایت می‌شود و اگرچه خودش یك شیعه زیدی است، اما از وهابیون و سلفی‌ها حمایت می‌كند.

از نظر ایدئولوژیك و اندیشه‌ای حوثی‌ها، حسین را رهبر می دانند؛ یعنی اندیشۀ استراتژیك و ایدئولوژیك حوثی‌ها كلاً از كتب سیدحسین گرفته شده است. حتی خود عبدالملك می‌گوید هرچه ما داریم از برادر من، حسین داریم. از سال 2004 حمله نیروهای یمن به حوثی‌ها و به حسین آغاز شده ‌است. مقصد اینها حسین است. اینها می‌گویند كه ما داریم شاگردان سیدحسین را می‌كشیم. من خودم نوار‌های سیدحسین را شنیده‌ام و كتاب‌‌های او را خوانده‌ام. او سعی كرده كه سكوت شیعیان را بشكند. اینها 30، 40 سال ساكت بوده‌اند.

می‌توانیم بگوییم كه حوثی‌ها اثنا‌‌عشری هستند، اصلاً هر كتابی كه در صعده (محل حوثی‌ها) هست كتب جعفریه است و هیچ كتاب زیدیه در آن جا نیست. در همۀ كتابخانه‌های رسمی و شخصی و خانگی همه جا كتب جعفری است.

الآن زیدی‌های یمن واقعاً از ته دل از حوثی‌ها حمایت می‌كنند. گرچه اعتقاد دارند كه حوثی‌ها از لحاظ عقیدتی جعفری شده‌اند یا به سوی جعفری‌ها گرایش پیدا كرده‌اند. الآن جنگ با سلفی‌ها و بعثی‌ها است. حتی اسماعیلی‌ها هم  از حوثی‌ها حمایت می‌كنند.

حوثی ها در واقع بازوی مسلح شيعيان مظلوم استان شيعی نشين صعده هستند که در برابر تهاجمات دولت مرکزی دفاع می کنند.

حوثی ها و در رأس آنها، عبدالملک الحوثی بر اين موضوع تأکيد دارند که استان شيعه نشين صعده جزئی از خاک يمن است و آنها به هيچ وجه قصد جدايی از آن کشور را ندارند.

اختلاف ديدگاه سياسی با حکومت مرکزی در مورد آمريکا و اسرائيل، بی توجهی دولت به وضعيت خاص استان صعده و انجام نشدن اقدامات عمرانی از جمله مسائلی است که از سال های پس از وحدت يمن تاکنون همواره باعث درگيری حوثی ها با دولت شده است.

عبدالملک حوثي رهبر فعلی جنبش الحوثي به دليل دارا بودن شخصيت قوی، با وجود برادر بزرگ ترش يحيی، به رهبری اين جنبش برگزيده شد و از سال 2004 تاکنون توانسته است با کمک برخی از همفکران برادرش در شباب المؤمن، آن را هدايت و رهبری کند.

وی سخنوری بسيار توانا است و با توجه به نفوذ پدرش بدرالدين که از ائمه مذهب جارودی (فرقه ای از زيديه) است که احترام و نفوذ زيادي در يمن دارد، توانسته است بهرۀ فراوانی ببرد. به گفته مخالفان الحوثی ها، تحولات فکری آنها باعث شده است که آنها در افکار و عقايد بسياری با شيعه امامی احساس نزديکی کنند و همين موضوع به عنوان نقطه اتهام آنها به عنوان حمايت فکری ايران ناميده مي شود.

بدرالدين الحوثی در کتابي باعنوان «زيديه در يمن» با برخی عقايد جاری در بين زيديه به مخالفت برخاسته و همين موضوع باعث شد که بسياری از رهبران زيديه به مخالفت با او برخيزند.

پسرش حسين الحوثی نيز با تأثيرپذيری از افکار پدرش بر موارد مشترک با شيعه دوازده امامي تأکيد کرده بود و اين باعث شد که عده ای با او به دشمنی بپردازند.[5]

---

[1] امين، سيد محسن،‏ أعيان‏الشيعة، ج‏7، ص 114، دار التعارف للمطبوعات، 1406 هـ ق‏.

[2] ر.ک. مقاله: مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه، سید علی موسوی‌نژاد، نشریه هفت آسمان، ش 27/127.

[3] ر.ک. مقاله: معرفی آثار منتشر شده زیدیه، نشریه هفت آسمان، ش 14/161.

[4] ر.ک. مقاله معرفی آثار منتشر شده زیدیه، نشریه هفت آسمان، ش 14/161..

[5] برای اطلاع بیشتر نک:

http://shia-online.ir/article.asp?id=7443&cat=2

http://www.fardanews.com/fa/pages/?cid=95821