اتفاقات شاخص واقعه تغییر قبله

در هنگام واقعه تغییر قبله، اتفاقاتی رخ داد که به آنها اشاره می‌شود:

1. اعتراض یهود و مشرکان و منافقان به تغییر قبله:

بنا بر آیه 142 سوره بقره، عده‌ای از سفهاء به تغییر قبله اعتراض کردند که منظور از سفهاء، یهودیان و مشرکان و منافقان هستند. البته انگیزه آنها از اعتراض یکسان نبود. سخن سفیهانه مشرکان و منافقان این بود که قبله کنونی مسلمانان؛ مانند قبله پیشین آنان بر اساس منطق و عقل نیست و از این رو ثباتی ندارد. اعتراض سفیهانه یهودیان این بود که چرا مسلمانان از قبله پیشین؛ یعنی بیت‌المقدس که مورد عنایت انبیای گذشته بوده و قداستی ویژه دارد، برگشته، رو به سویی دیگر می‌کنند؟.[1]

2. جریان مسجد القبلتین:

شیخ صدوق مى‏نويسد:…]در جریان تغییر قبله، وقتی[ جبرئيل (علیه السلام) دست پیامبر (صلی الله علیه و آله) را گرفت و روى آن حضرت را به جانب كعبه گردانيد، آنان كه پشت سر حضرت نماز مى‌گزاردند، روی‌هاى خويش را به جانب كعبه گردانيدند، به گونه‌اى كه مردان در جاى زنان قرار گرفتند و زنان در جاى مردان، و ابتداى نماز، پيامبر (صلی الله علیه و آله) رو به بيت المقدّس داشت و آخر نماز رو به كعبه. پس اين خبر به مسجدى در مدينه رسيد و مردمى كه در آن مسجد بودند دو ركعت از نماز عصر را خوانده بودند، ايشان نيز رو به سوى كعبه كردند و ابتداى نماز ايشان به سوى بيت المقدّس و آخر نمازشان به سوى كعبه بود، پس آن مسجد را مسجد قبلتين (مسجد دارای دو قبله) ناميدند.[2]

ابو بصیر از امام صادق يا امام باقر (عليهما السّلام)، خبر مطلع شدن نمازگزاران، از قضيه تغییر قبله را اين گونه بيان مى‏كند: «… آنها در حالى كه مشغول نماز بودند و دو ركعت از آن را به سوى بيت المقدس به جاى آورده بودند، بنى عبد‌الأشهل پيش آنها آمدند و گفتند: پيامبر شما به سوى كعبه منحرف شده و بدان سو نماز مى‏گزارد كه به دنبال آن، زنان جای خود را با مردان و مردان جای خود را با زنان، عوض کردند و دو ركعت باقيمانده را به سوى كعبه خواندند و بدين ترتيب يک نماز را به سوى دو قبله به جاى آوردند و به همين جهت مسجد آنها، «مسجد القبلتين» ناميده شد».[3]

طبق این گزارشات، مسجد معروف به «مسجد القبلتين»، مسجدی در مدینه است که خبر تغییر قبله به آنها رسیده و آنان در بین نماز قبله خود را به سمت کعبه تغییر دادند، ولی اقوالی نیز وجود دارد که مسجد القبلتين، همان مسجدی (مسجد بنی سلمه) است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن نماز ‌خوانده و وسط نماز، قبله خود را به امر الهی تغییر داده است.

«ابن سعد»، قولی را نقل می کند که «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مسجد بنی سلمه با ام بشر ]فرزندِ[ براء بن معرور ملاقات نمود، او برای آن حضرت طعامی تهیه کرد. وقتی ظهر فرا رسید، آن حضرت با اصحاب خود دو رکعت (از نماز ظهر را) خواند. سپس مأمور شد که به سمت کعبه برگردد، پس آن حضرت به طرف کعبه برگشت و ناودان کعبه[4] را قبله قرار داد؛ به همین جهت آن مسجد، «مسجد القبلتین» نام گرفت».[5]

«مقریزی»؛ از علمای اهل سنت، می گوید: «گفته شده:… رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مسجد بنی سلمه بود و دو رکعت از نماز ظهر را با اصحاب خود خوانده بود که در بین نماز به سمت ناودان خانه کعبه، تغییر قبله داد و جای مردان و زنان با یکدیگر عوض شد؛ به همین جهت آن مسجد، «مسجد القبلتین» نامیده شد».[6]

توجه به دو نکته:

1. اين جابه‏جايى و حركت در نماز، چون به فرمان خداوند و اجراى دستور الهى بود، اشكالى در نماز ایجاد نکرد و البته اين تسامح، اختصاص به همين نماز داشته و هيچ يک از نمازهاى ديگر را دربرنمى‏گيرد.[7]

2. شیخ صدوق نقل نموده: ]وقتی قبله تغییر یافت[، مسلمانان گفتند: اى رسول خدا (صلی الله علیه و آله)‌ آيا نمازهایى که ما به سوى بيت‌المقدّس اقامه کرده‌ايم، ضايع خواهد شد؟. پس خداوند عزّوجلّ اين آيه را نازل فرمود: «…وَ مٰا کٰانَ اللّٰهُ لِيُضِيعَ إِيمٰانَکمْ؛[8] خداوند هرگز ايمانتان را تباه نخواهد کرد…»، منظور از ايمان اين است که‌ نمازهایی را که به سوى بيت‌المقدّس انجام داده‌ايد، تباه نخواهد کرد.[9]

علامه طباطبایی در ذیل این آیه می‌گوید: نمازهايى را که مسلمانان به سوى بيت‌المقدس خواندند؛ چون در حقيقت، به طرف غير قبله بوده بايد باطل باشد، اما آیه شریفه از اين توهم جواب می‌دهد که قبله، مادام که نسخ نشده قبله است؛ زیرا خداى تعالى هر وقت حکمى را نسخ مى‏کند، از همان تاريخ نسخ، از اعتبار مى‏افتد، نه اين‌که وقتى امروز نسخ کرد، دليل باشد بر اين‌ که در سابق هم بى اعتبار بوده، و اين خود از رأفت و رحمتى است که به مؤمنان دارد.[10]