کپی شد
آسمان های هفت گانه در قرآن
برای آنكه مقصود از هفت آسمان روشن شود، لازم است چند نکته را بیان کنیم:
نکته اول: در قرآن كریم، هفت مورد به صراحت[1] و دو مورد به كنایه[2] سخن از آسمان های هفت گانه و در یك مورد نیز ظاهراً سخن از زمین های هفت گانه آمده است.[3]
نکته دوم: مقصود از سماء (آسمان) در لغت:
«سماء» در لغت از ریشه «سمو» به معنای بلندی است،[4] حتی برخی لغویین ادعا كردند هر بالایی نسبت به پایین آن آسمان و هر پایین نسبت به بالای آن زمین است.[5]
نکته سوم: آسمان در قرآن
كلمه «سماء» و مشتقات آن در قرآن كریم سیصد و ده بار آمده که در دو مفهوم بكار رفته است:
الف. آسمان مادی
قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه سما (آسمان) را در معنای مادی آن بکار برده است که مصادیق و معانی متعددی از آن اراده می شود از جمله:
1. آسمان به معنای جهت بالا «اصلها ثابت و فرعها فی السماء» «مانند درخت پر بركت و پاكیزه كه ریشه آن در زمین ثابت و محكم است و شاخه های آن به آسمان كشیده شده است».[6]
2. آسمان به معنای جوّ اطراف زمین: «و نزلنا من السماء ماءً مباركاً» « و از آسمان آب مباركی را فرو فرستادیم».[7]
3. آسمان به معنای مكان سیارات و ستارگان: «بزرگوار آن خدایی كه در آسمان برج ها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشید و ماه تابان را روشن ساخت».[8]
ب. آسمان به معنای معنوی:
قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه سما (آسمان) را به معنای معنوی آن بکار برده است که از آن نیز مصادیق و معانی متعددی اراده می شود از جمله:
1. آسمان به معنای مقام قرب و مقام حضور كه محل تدبیر امور عالم است: «اوست كه امر عالم را از آسمان بسوی زمین تدبیر میكند».[9]
2. آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی:[10] «روزی تان و آن چه به شما وعده داده می شود در آسمان قرار دارد».[11]
نکته چهارم: مقصود از سبع (هفت) چیست؟
كلمه سبع (هفت) در عربی به دو صورت به كار می رود.
الف. هفت به معنای عدد مشخص و معین كه در ریاضیات به كار می رود.
ب. هفت به معنای نماد كثرت؛ چرا كه گاهی در عرب كلمه «هفت» به كار میرود و معنای كنائی آن (تعداد زیاد و كثیر) مراد است.
نکته پنجم: مقصود قرآن از واژه «هفت آسمان»
مفسرین درباره واژه «هفت آسمان» چندین احتمال داده اند.
الف: هفت به معنای عدد حقیقی باشد كه در این صورت این احتمالات متصور است.
1. هفت آسمان پر از ستاره و سیاره که هر یک مثل آسمان كره خاكی زمین می باشند.[12] احتمال وجود هفت جهان مشابه كه هنوز كشف نشده است، وجود دارد.
2. هفت مقام قرب و حضور و موجود عالی معنوی (هفت آسمان) در مقابل هفت مرتبه پست وجودی طبیعت.[13]
ب. هفت، به معنای كثرت باشد که در این صورت احتمالات زیر متصور است:
1. آسمان های زیادی (مجموعه كرات و سیارات و…) خلق كرد. و زمین های زیادی (كره های خاكی مشابه زمین) خلق كرد. كه همه آنها در فضا شناور و معلق هستند.
2. تعداد زیادی از طبقات جوّ آسمان را خلق كرد و تعداد زیادی از طبقات داخلی زمین یا قطعات زمین و اقلیم ها را خلق كرد.
3. مراتب معنوی و مقامات قرب و حضور و موجودات عالی بسیاری خلق كرد.
نتیجه این که با توجه به عدم شناخت و اطلاع کافی ما از معنای هفت آسمان در قرآن و با توجه به ابهاماتی كه در مورد آسمان و كهكشان ها از نظر علمی وجود دارد؛ نمی توان درباره آن نظر قطعی داد و همه نظریات به صورت احتمال و گمان مطرح می شود.[14] امّا نباید از این نكته غافل شویم كه هدف قرآن هدایت معنوی و تربیتی بشر است و اشاره قرآن به مواردی از قبیل هفت آسمان و زمین، حركت خورشید و زمین و… علاوه بر حقانیت آنها، نشان از قدرت لایزال او و هموار نمودن راه خداشناسی و آماده كردن زمینه تفكر و تدبر در آفرینش است. همچنین بعضی از مطالب علمی قرآن نیازمند به زمان و اثبات علم تجربی می‌باشد اگر علوم در مسائل علمی قرآنی نظریه ای نداد، دلیل بر باطل بودن نظریه قرآن نیست.
برای مطالعه بیش تر به كتاب های ذیل مراجعه نمایید:
1. پژوهش در اعجاز علمی قرآن، محمد علی رضایی اصفهانی، ج 1، ص 134.
2. معارف قرآن، محمدتقی مصباح یزدی، ص 234.
3. تفسیر نمونه، ناصر مكارم شیرازی، ج 1، ص 165.[15]
[1] بقره، 29 ؛ اسراء، 44 ؛ مؤمنون، 86 ؛ فصلت، 12.
[2] ملك، 3 ؛ نوح، 15.
[3] طلاق، 12«اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ»[3] «خداوند همان كسی است كه هفت آسمان را آفريد، و از زمين نيز همانند آنها را، فرمان او پيوسته در ميان آنها فرود می آيد».
[4] التحقيق في كلمات القرآن الكريم، حسن مصطفوي، (انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ 1، تهران، 1371ش) ج 5، ص 254.
[5] مفردات، راغب اصفهانی، المكتبه الرضويه، تهران، 1332 ش، ماده سماء
[6] ابراهيم، 24.
[7] ق، 9.
[8] «تبارك الذي جعل في السماء بروجاً و جعل فيها سراجاً و قمرا منيراً» (فرقان، 61)
[9] «يدبّر الامر من السماء الي الارض» (سجده، 5)
[10] ر.ك: معارف قرآن، استاد مصباح يزدي، (انتشارات در راه حق، قم، 1367 ش)، ص 234؛ و ر.ك: پژوهش در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمد علی رضایی اصفهانی، انتشارات مبين، رشت، چ 1، 1380، ج 1، ص 134.
[11] «و في السماء رزقكم و ما توعدون» (ذاريات، 22)
[12] التحقيق في كلمات القرآن الكريم، همان، ج 1، ص 165؛ مفردات راغب، ماده ارض
[13] ر.ك:الميزان، علامه طباطبایی، نشر اسراء، قم، ج 16، ص 247 و ج 19، ص 327.
[14] ر.ك: تفسير الجواهر، طنطاوی جوهری، دار الفكر، بی تا، ج 1، ص 46؛ ر.ك: پژوهش در اعجاز قرآن، دكتر محمد علی رضایی اصفهانی، همان، ج 1، ص 126 ـ 142.
[15] نک: سایت پایگاه مرکز فرهنگ و معارف قرآن.